Flora

Według Regionalizacji geobotanicznej Polski (Matuszkiewicz 2008) Krzczonowski Park Krajobrazowy wraz z otuliną stanowi podokręg krzczonowski.

Prowincja: Środkowoeuropejska

Podprowincja: Środkowoeuropejska Właściwa

Dział: Mazowiecko-Poleski

Poddział: Mazowiecki

Kraina: Kraina Wyżyny Lubelskiej

Okręg: Wyżyna Lubelska

Podokręg: Krzczonowski

Warunki siedliskowe

Duża różnorodność warunków naturalnych Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego wpłynęła na zróżnicowanie siedlisk i bogaty skład gatunkowy poszczególnych zespołów roślinnych. Głównym czynnikiem kształtującym warunki siedliskowe tego obszaru jest rzeźba, która obok budowy geologicznej, wywiera wpływ na mozaikowy charakter typów gleb oraz na ich stosunki wilgotnościowe, odmienne w obrębie zrównań, na zboczach i w rozległych dolinach denudacyjnych czy wąwozach. Silne rozcięcie dolinami spowodowało odsłonięcie się utworów kredowych (skał węglanowych), co przyczyniło się do wykształcenia płatów roślinności stepowej z rzadkimi gatunkami roślin kserotermicznych (przede wszystkim na nasłonecznionych zboczach). Głęboko wcięte, wąskie doliny rzeczne o naporowych wodach podziemnych determinują istnienie rzadkich w Polsce naturalnych siedlisk łęgowych.

Na wysokie walory botaniczne Parku, obok muraw kserotermicznych i łęgów w dolinach rzecznych, składają się mało przekształcone pod względem siedliskowym pozostałe lasy, które odznaczają się duża zdrowotnością i wyraźną tendencją do samoodnowień.

Dobre gleby tego obszaru przyczyniły się do znacznego zmniejszenia powierzchni zajmowanych przez lasy. Najsilniejsze trzebieże lasów miały miejsce w 2. poł. XIX i 1. poł. XX w.

Tereny uzyskane po wykarczowaniu lasów zamieniono na pola uprawne, a w dolinach rzecznych na łąki kośne, co spowodowało silne przekształcenie warunków siedliskowych i zmianę składu gatunkowego flory, obniżając ją pod względem ilościowym, a wzbogacając w zespoły i gatunki synantropijne. Niewłaściwe użytkowanie obszarów rolnych przyczyniło się degradacji i wyjałowienia gleb, a w konsekwencji do zaprzestania uprawy części pól. Na nich zaczęły się ponownie odradzać siedliska leśne o urozmaiconym składzie gatunkowym. Podobnie w dolinach rzecznych łąki zmeliorowane i uprawiane wykazują tendencję do dziczenia, co przejawia się odradzających się zakrzaczeniach i odnowie gatunków roślin charakterystycznych dla naturalnych siedlisk łęgowych, przy zachowaniu gatunków typowych dla obszarów użytkowanych rolniczo.

Na dobrych glebach przeważnie brunatnych, wytworzonych z lessów na wapieniach, wykształciło się wiele zbiorowisk eutroficznych. Tylko nieliczne fragmenty obszaru parku zajęte są przez zbiorowiska oligotroficzne - piaszczysk i łąk mezotroficznych. W obrębie parku i jego otuliny wyróżniono 120 zbiorowisk roślinnych.

Lasy

Lasy stanowią ponad 24% powierzchni całego Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego. Występują głównie w części północno-zachodniej i centralnej. Na terenie Parku występują cenne lasy liściaste o przeznaczeniu głównie nasiennym. Są nimi lasy mieszane grądowe z klasy Querco-Fagetea, w których dominuje dąb szypułkowy (Quercus robur L.) i grab zwyczajny (Carpinus betulus L.). W domieszce występują: topola osika (Populus tremula L.), brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestis L.). Możemy tutaj także spotkać buk pospolity (Fagus sylvatica L. i klon zwyczajny (Acer platanoides L.). W podszycie przeważa leszczyna pospolita (Corylus avellanaL.), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum L.), dereń świdwa (Cornus  sanguineaL.) i kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.).

Polska złota jesień w Krzczonowskim Parku Krajobrazowym, gdzieś pomiędzy Nowinami Żukowskimi a Olszanką (autor filmu: Marcin Najdzioński)

W obrębie Parku wyróżniono trzy fragmenty bogatej gatunkowo i atrakcyjnej krajobrazowo dąbrowy świetlistej (Quercetalia pubescentis). Ten typ lasów występuje na rędzinach. W drzewostanie dominuje dąb szypułkowy (Quercus robur L.), dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris L.). W domieszce występują grab zwyczajny (Carpinus betulus L.), brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth), topola osika (Populus tremula L.), klon zwyczajny (Acer platanoides L.) i klon jawor (Acer pseudoplatanus L.). W podszyciu przeważa leszczyna pospolita (Corylus avellana L.), obok niej występują jałowiec pospolity (Juniperus communis L.), głóg jednoszyjnowy (Crataegus monogyna L.), śliwa tarnina (Prunus spinosa L.), kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.) i dereń świdwa (Cornus sanguineaL.). Bogate jest runo tego typu lasów.

Wszystkie ocalałe powierzchnie leśne występujące w strefie wododziałowej zgrupowania ostańców denudacyjnych, na stromych zboczach, jak również w wąskich i głębokich dolinach denudacyjnych oraz zachowane płaty leśne w dolinach rzecznych są pozostałościami naturalnych siedlisk leśnych Wyniosłości Giełczewskiej – dawnych puszcz pokrywających znaczną cześć Wyżyny Lubelskiej. Dowodem na to są zachowane resztki naturalnych lasów bukowych w większych kompleksach leśnych oraz liczne występujące okazy dębów (przeważnie) we wszystkich, nawet niewielkich obszarach leśnych. Szczególnie cenny jest 200-letni drzewostan dębu szypułkowanego z udziałem buka, który znajduje się na północno-wschodniej granicy swojego naturalnego zasięgu.

Lasy Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego występują w różnym położeniu morfologicznym. Największe powierzchnie leśne zachowały się w strefach wododziałowych, mniejsze na silnie nachylonych i rozciętych zboczach oraz w rozległych, przeważnie głęboko wciętych dolinach denudacyjnych. Zalesione są także wąwozy. Około 30% powierzchni leśnych Parku stanowi starodrzew w wieku 60-80 lat i więcej.

Zachowane w dobrej kondycji i dość duże powierzchniowo kompleksy leśne, sprzyjają rozwojowi i odnawianiu się gatunków rzadkich i chronionych. Największe i najcenniejsze kompleksy leśne to: Las Chmielowski z dwoma rezerwatami przyrody („Chmiel” i „Olszanka”), znajdujący się w północnej części Parku oraz Las Królewski z rezerwatem przyrody „Las Królewski”, podzielony na kilka mniejszych kompleksów, w środkowej części Parku. Las Królewski zwany Królewszczyzną, ma malownicze położenie na obu stromych zboczach Radomirki. Ponad połowę jego powierzchni stanowi cenny starodrzew. W rezerwacie przyrody, oprócz stanowisk roślinności kserotermicznej i wielu rzadkich gatunków roślin, znajduje się jedyne na tym obszarze stanowisko cieszynianki wiosennej (Hacquetia epipactis (Scop.) DC.), chronionej jako pomnik przyrody od 1964 roku. W malowniczej, wąskiej dolinie, na lewym zboczu Lasu Królewskiego znajduje się w płat łęgowy ze stanowiskiem rzadko spotykanej olszy szarej (Alnus incana). W lesie tym z roślin rzadkich i chronionych, oprócz wymienionych, występują: pierwiosnek lekarski (Primula officinalis), zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris L.), podkolan zielonawy (Platanthera chlorantha), parzydło leśne (Aruncus silvester), i miłek wiosenny (Adonis vernalis).

Dość silnemu rozczłonkowaniu uległ las okolic Pustelnika i Chodyłówki. Las zachował się głównie w dnie i na zboczach dolin denudacyjnych oraz w wąwozach i ich sąsiedztwie. W jednym z płatów starego lasu, znanego Częsty Bór, na zboczu wąwozu znajduje się niewielki fragment dąbrowy świetlistej.

W otulinie Parku lasy nie tworzą zwartych obszarów. Niewielkie powierzchnie leśne, zgrupowane są w części północnej i północno-wschodniej otuliny. Podobnie jak w Parku dominują lasy liściaste i mieszane. Jedynie w części północnej osłony wyróżniono fragmenty borów mieszanych, zajmujących słabsze gleby bielicowe.

Najmniejsze obszary leśne w obrębie Parku i jego otuliny związane są z wąskimi dolinami rzecznymi Giełczwi i przede wszystkim Radomirki. Zachowały się tu dobrze zachowane lasy łęgowe i olsowe o prawie niezmienionym siedlisku. W drzewostanie siedlisk łęgowych dominuje olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) z domieszką jesionu , wierzby i wiązu pospolitego, natomiast w olsach – olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.).

ŁĄKI

W miejscach, gdzie las łęgowy i olsowy został wycięty powstały łąki kośne. Przypominają one zbiorowiska naturalne łąkowe, zwłaszcza że naporowy charakter wód podziemnych sprawia, że są one odporne na osuszające zabiegi i melioracje. Łąki te mają tendencję do dziczenia i bardzo szybko ulegają zakrzaczeniu.

ŚRÓDPOLNE ZADRZEWIENIA I ZAKRZACZENIA

Cechą charakterystyczną krajobrazu Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego są liczne zakrzaczenia i zadrzewienia śródpolne. Występują one w wąwozach, miedzach, na krawędziach głębocznic, czasami mają formę regularnych parceli w miejscach, gdzie zaniechano uprawy. Zbiorowiska, choć mają niewykształcone siedlisko, odgrywają ważna rolę w krajobrazie, gdyż chronią glebę przed erozją i wysuszającym działaniem wiatru oraz ekologiczną – pełnią rolę korytarzy ekologicznych, ułatwiając różnym gatunkom zwierząt przemieszczanie się między lasami.

ROŚLINY RZADKIE I CHRONIONE

Flora Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego charakteryzuje się bogactwem roślin rzadkich. Stwierdzono tu bowiem występowanie dużej ilości gatunków roślin rzadkich w porównaniu z występowaniem ich na terenie całego województwa lubelskiego. Najwięcej gatunków chronionych występuje w obrębie siedlisk leśnych i zaroślowych. Stosunkowo najcenniejsze w tej grupie siedliskowej są: cieszynianka wiosenna (Hacquetia epipactis (Scop.) DC.), lilia złotogłów (Lilium martagon L.), podkolan biały (Platanthera bifolia (L.), pierwiosnek lekarski (Primula veris L.) i bez koralowy (Sambucus racemosa L.).

Do gatunków roślin rzadkich występujących w granicach Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego należą ponadto: orlik pospolity (Aquilegia vulgaris L.), parzydło leśne (Aruncus sylvestris Kostel(Walter) Fernald.), pluskwica europejska (Cimicifuga europaea Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton), paprotnica krucha (Cystopteris fragilis (L.) Bernh.), kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine (L.) Crantz), skrzyp zimowy (Equisetum hyemale L.), turówka leśna (Hierochloë australis (Schrad.) Roem. & Schult), łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria L.), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum L.), podkolan zielonawy (Platanthera chlorantha (Custer) Rchb.), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare L.) oraz barwinek pospolity (Vinca minor L.).

W płatach muraw stepowych wyróżniono 19 gatunków rzadkich, kserotermicznych. Spośród nich najczęściej spotyka się takie jak: zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris L.), turzyca niska (Carex humilis L.), ostrożeń pannoński (Cirsium pannonicum Link), powojnik prosty (Clematis recta L.), oman wąskolistny (Inula ensifolia L.), głowienka wielkokwiatowa (Prunella grandiflora Jacq.), ożanka właściwa (Teucrium chamaedrys L.), przetacznik ząbkowany (Veronica austriaca L.), wiśnia karłowata (Prunus fruticosa Pall.) i czyściec prosty (Stachys recta L.).

Wśród siedlisk łąkowych i wodnych odnotowano występowanie gatunków roślin rzadkich takich jak: łączeń baldaszkowy (Butomus umbellatus L.), przęstka pospolita (Hippuris vulgaris L.), rzęsa garbata (Lemna gibba L.), grzybienie północne (Nymphaea candida J.Presl & C. Presl) oraz wolfia bezkorzeniowa (Wolffia arrhiza (L.) Horkel ex Wimm.).

Zawilce gajowe w lesie w okolicach miejscowości Chmiel (autor film: Marcin Najdzioński)

W Parku stwierdzono występowanie wielu gatunków objętych ochroną prawną, w tym: zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris L.), przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.), konwalia majowa (Convallaria majalis L.), goryczka wąskolistna (Gentiana pneumonanthe L.), lilia złotogłów (Lilium martagon L), gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis (L.)L.C.M.Rich), grążel żółty (Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm.), kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata (L.)Soó), podkolan biały (Platanthera bifolia (L.) Rich.), pierwiosnek lekarski (Primula veris L.), kalina koralowa (Viburnum opulus L.) oraz kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.).

W otulinie parku zanotowano występowanie 24 gatunków prawnie chronionych, między innymi: przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.), konwalia majowa (Convallaria majalis L.), kalina koralowa (Viburnum opulus L.) oraz kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.).

* Dane według: Burlikowska I. 1992. Krzczonowski Park Krajobrazowy, [w:] System Obszarów Chronionych Województwa Lubelskiego, red. Tadeusz Wilgat, Lublin.