„Czynna ochrona dziuplaków i półdziuplaków w parku w Sobieszynie”

W ramach projektu pn. "Opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych: Kazimierskiego, Nadwieprzańskiego i Szczebrzeszyńskiego oraz modernizację i wyposażenie Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Sobieszynie" (działanie: 7.2 RPO WL 2014-2020) Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych zrealizował projekt pn. "Czynna ochrona dziuplaków i półdziuplaków w parku w Sobieszynie".

Cel projektu: zwiększenie ilości miejsc gniazdowania dla chronionych gatunków ptaków gniazdujących w dziuplach i półdziuplach.

Zadania:
W ramach projektu rozwieszonych zostało na terenie parku w Sobieszynie 27 skrzynek lęgowych dla chronionych gatunków ptaków:

• dziuplaków: muchołówek, kowalików i sikor (12 skrzynek typu A – dawne S1);
• dziuplaków: pleszki i szpaka (8 skrzynek typu D – dawne S2);
• półdziuplaków: pliszki siwej, kopciuszka i muchołówki szarej (5 skrzynek typu P);
• puszczyka: 2 skrzynki typu „komin”.

Działania ochrony czynnej łączą się z innymi ogólnopolskimi i regionalnymi kampaniami edukacyjno-informacyjnymi na rzecz ochrony ptaków dziuplastych w Polsce.

Pośród prowadzonych dotychczas kampanii warto wymienić:

• ogólnopolską kampanię „Wieszamy budki!” prowadzoną od lat przez Stowarzyszenie Ptaki Polski i skierowaną w pierwszej kolejności do szkół;
• działania mające na celu zachęcanie do czynnej ochrony ptaków poprzez zawieszanie skrzynek lęgowych prowadzone przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków od początku jego istnienia [link];
• ochronę dziuplaków w lasach prowadzoną od szeregu lat przez Lasy Państwowe. Praktycznie w każdym nadleśnictwie prowadzona jest akcja wieszania skrzynek lęgowych.  Od 2016 roku działania te prowadzone są w ramach projektu „Dziuplaki”; 
• na szczeblu regionalnym warto wspomnieć o projektach realizowanych przez Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne. Organizacja ta prowadziła projekt „Ptaki dziuplaki - aktywna edukacja i ochrona przyrody w Lasach Janowskich”. W efekcie projektu zostało zawieszonych 720 skrzynek lęgowych dla dziuplaków.

Poniżej znajdziecie Państwo szczegółowe informacje nt. Naszego projektu:

• Opis parku w Sobieszynie
• Charakterystyki ptaków
  • Dziuplaki
  • Półdziuplaki
  • Puszczyk
• Opisy i schematy techniczne skrzynek lęgowych
• Wieszanie skrzynek
• Monitoring skrzynek lęgowych
• Zajęcia edukacyjne
• Publikacje
• Konferencja multimedialna

Opis Parku w Sobieszynie

Park w Sobieszynie jest to obszar o powierzchni ok. 13 ha położony przy Zespole Szkół im. Kajetana hr. Kickiego w Sobieszynie oraz w sąsiedztwie Ośrodka Edukacji Ekologicznej ZLPK. Park został założony w końcu XIX wieku wraz z utworzeniem w folwarku Sobieszyn-Brzozowa Szkoły Rolniczej Niższego Rzędu w wyniku realizacji zapisu testamentowego Kajetana hrabiego Kickiego.

Park leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pradolina Wieprza” i jest przestrzenie i funkcjonalnie powiązany z lasami położonymi na wschód, zachód i północ od niego raz z kompleksem stawów w dolinie rzeki Świnki.

Na terenie parku wg stanu na 2019 r. rosło 836 drzew i krzewów reprezentujących 40 taksonów – formy drzewiaste i 27 taksonów – formy krzewiaste. Do najokazalszych należą: lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, modrzewie europejskie, jesiony wyniosłe. W parku rosną także gatunki obce: wejmutka, daglezja zielona, żywotnik zachodni, dąb czerwony.

Park praktycznie nie posiada podszytu nie licząc nielicznych podrostów drzew i pojedynczych krzewów. Natomiast znajdują się na jego terenie trawniki, które są doskonałym miejscem żerowania dla różnych gatunków ptaków, w tym dziuplaków. Na terenie parku i w przylegającym lesie rosną także drzewa uznane za pomniki przyrody. Są to: dąb szypułkowy, szpaler dębów czerwonych, sosna zwyczajna, lipa drobnolistna oraz żywotnik zachodni.

W parku została wytyczona dendrologiczna ścieżka edukacyjna. 

W granicach parku znajdują się także budynki (szkoła, internat, budynek dawnej szkoły, dyrektorówka, dworek, budynki mieszkalne i gospodarcze), które są miejscem dogodnej lokalizacji skrzynek lęgowych dla półdziuplaków.

powrót do listy

Dziuplaki 

Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca 

Gatunek małego ptaka z rodziny muchołówkowatych o długości ciała 13 cm, rozpiętości skrzydeł 24 cm i masie ciała do 15 g. Samiec upierzony jest czarno-biało. Grzbiet ciała i skrzydła są czarne, cześć brzuszna i plama na skrzydłach są brudnobiałe lub białe. Czarna szyja odróżnia ją od muchołówki białoszyjej, z którą może tworzyć mieszańce międzygatunkowe. Samica jest mniej kontrastowo upierzona, szara, z jaśniejszym brzuchem i ciemniejszymi skrzydłami. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, większe parki i tereny zadrzewione. Gniazduje w dziuplach, ale coraz chętniej zasiedla także skrzynki lęgowe. Wyprowadza 1-2 lęgi w roku. Żywi się przeważnie owadami, rzadziej dżdżownicami a nawet jagodami. Odlatuje na południe, zimuje w środkowej Afryce. W Polsce ma status nielicznego lub średnio licznego ptaka lęgowego. W Europie obserwuje się tendencję spadku liczebności. Podobnie jest w Polsce. W Czerwonej liście ptaków Polski ma kategorię: bliski zagrożenia, choć z uwagi na silny spadek (- 32%) w ostatniej dekadzie powinien mieć kategorię narażony. Jest gatunkiem ściśle chronionym.

Kowalik Sitta europaea 

Niewielki, osiadły ptak z rodziny kowalików długości ciała 14 cm, rozpiętości skrzydeł 27 cm i masie sięgającej 20 g. Krępy ptak o krótkim ogonku, dużej głowie z dłuższym, mocnym dziobem przypominającym dziób dzięciołów. Wierzch ciała upierzony szaroniebiesko, policzki jasne z czarną pręgą przez oczy aż do karku, spód ciała pomarańczowy lub biały w zależności od podgatunku. Nogi mocne z długimi palcami umożliwiające poruszanie się głową do doły a nawet do góry nogami. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, parkach, skwerach i zadrzewionych cmentarzach. Gniazduje w dziuplach. Jeśli otwór jest zbyt duży zalepia go mieszaniną śliny i błota, która twardnieje jak cegła. Zajmuje także skrzynki lęgowe. Wyprowadza jeden lęg. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami, zjada także nasiona roślin, w tym buka, dębu i grabu. Gatunek osiadły, zimą spotykany w karmnikach. W Polsce ma status średnio licznego ptaka lęgowego i charakteryzuje się umiarkowanym trendem wzrostowym. Jest gatunkiem ściśle chronionym.

Wróbel Passer domesticus

Mały ptak z rodziny wróblowatych o długości ciała 18 cm, rozpiętości skrzydeł ok. 21 cm i wadze 40 g. Upierzenie samca jest popielatoszare z takim właśnie wierzchem głowy, brązowym tyłem głowy i jasnobrązowo czarnymi piórami na grzbiecie. Upierzenie samicy jest bardziej jednolite, brązowoszare. Widoczny dość masywny dziób. Wróble od wieków zamieszkiwał w sąsiedztwie człowieka, w wioskach i miastach. Zajmował dziuple, wszelkie szczeliny w murach, poddaszach, pod kalenicami, dachówkami. Zasiedla także skrzynki lęgowe oraz gniazda innych ptaków, np. jaskółek. Wyprowadza nawet 3 lęgi w ciągu roku. jest ziarnojadem, zjada nasiona roślin, zwłaszcza zbóż, ale nie gardzi pokarmem zwierzęcym, zwłaszcza młode karmi owadami, gąsienicami. Gatunek osiadły. W Polsce ma status licznego ptaka lęgowego. W Europie zachodniej od lat 80. XX wieku odnotowuje się spadek liczebności gatunku. W Polsce trend określa się jako umiarkowanie spadkowy, jednak w południowo-wschodniej części kraju jest on bardziej widoczny. Gatunek podlega ochronie ścisłej.

Mazurek Passer montanus 

Ptak nieco mniejszy od wróbla, o długości ciała 14 cm i wadze 25 g. Samiec i samica upierzone podobnie. Wierzch głowy kasztanowobrązowy, policzek jasny, na nim czarna plamka, czarne podgardle. Cześć grzbietowa upierzona w różnych odcieniach brązu, część  brzuszna jednolicie szarobrązowo. Mazurek zamieszkuje tereny otwarte, zadrzewienia śródpolne, skraje zagajników a także sady i ogrody w sąsiedztwie człowieka. Zasiedla także miasta. Gniazda zakłada głównie w dziuplach, rzadziej w budynkach. Chętnie zasiedla skrzynki lęgowe. Wyprowadza zwykle dwa lęgi w roku, niekiedy trzy. Żywi się zasadniczo pokarmem roślinnym, ale zjada także owady i inne bezkręgowce, zwłaszcza karmi nimi młode. Gatunek osiadły.  W Polsce ma status licznego ptaka lęgowego niżu. W zachodniej Europie obserwuje się od dziesięcioleci trend spadkowy jeśli idzie o liczebność. W Europie centralnej i wschodniej gatunek jest stabilny lub zwiększa swoją liczebność. W Polsce zauważa się umiarkowany wzrost liczebności. Jest gatunkiem ściśle chronionym. 

Bogatka Parus major 

Największa z europejskich sikor o długości 16 cm, rozpiętości skrzydeł 32 cm i masie ciała do 30 g. Upierzona kolorowo. Głowa czarna wraz z podgardlem i czarnym pasem na środku brzucha aż do podogonia (u samców pas jest wyraźny i szeroki, u samic wąski i przerywany). Policzki białe, część grzbietowa oliwkowa, pokrywy skrzydłowe szaroniebieskie, na skrzydłach gruba biała pręga. Zamieszkuje zróżnicowane siedliska, lasy liściaste, iglaste, mieszane, parki, sady, skwery, ogródki. Gniazduje w dziuplach, ale często zajmuje skrzynki lęgowe. Zakłada też gniazda w różnych nietypowych miejscach jak: latarnie, szczeliny murów, słupki ogrodzeniowe i inne. Wyprowadza dwa lęgi. Pożywienie to owady, jaja owadów, ale też nasiona roślin, zwłaszcza zimą. Często odwiedza karmniki, zjadając nasiona roślin oleistych lub słoninę. Gatunek częściowo wędrowny. Część krajowej populacji odlatuje na południe we wrześniu-październiku. Do Polski przylatują sikory skandynawskie. W kraju posiada status bardzo licznego ptaka lęgowego. Gatunek ma tendencję wzrostową jeśli idzie o liczebność ale z wyraźnymi fluktuacjami. Bogatka objęta jest ochroną ścisłą. 

Modraszka Cyanistes caeruleus

Niewielki ptak z rodziny sikor od długości ciała 12 cm, rozpiętości skrzydeł 20 cm i masie do 12 g. W upierzeniu rzuca się w oczy żółty brzuch oraz niebieska „czapeczka”, pokrywy skrzydłowe i ogon (od tego pochodzi nazwa gatunku). Część grzbietowa brudno zielona, policzki białe z czarnym paskiem ciągnącym się przez oko. Zamieszkuje lasy, zagajniki, parki, sady, ogrody. Chętnie gniazduje w sąsiedztwie człowieka. Zakłada gniazda także w słupkach ogrodzeniowych, otworach budynków, skrzynkach i budkach lęgowych. Wyprowadza dwa lęgi w roku. Żywi się owadami, pajęczakami i innymi bezkręgowcami. Zimą zjada nasiona roślin, słoninę i inne tłuszcze. Zasadniczo jest gatunkiem osiadłym jedynie niewielka część naszych modraszek odlatuje na południe Europy. Pozostałe koczują w stadkach zimą często odwiedzając karmniki. W Polsce ma status licznego ptaka lęgowego kraju. Trent liczebności gatunku w Polsce jest określany jako umiarkowanie wzrostowy. Przy czym ów wzrost jest wolniejszy w południowo-wschodniej Polsce. Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Sikora uboga Poecile palustris 

Mały ptak z rodziny sikor o długości ciała 13 cm, rozpiętości skrzydeł 20 cm i wadze 10 g. Upierzenie kolorystycznie skromne. Wierzch głowy przykrywa czarny berecik, który nie sięga tak daleko na część szyjną jak u czarnogłówki, grzbiet brązowo szary spód jasny, beżowo szary. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, zwłaszcza ich prześwietlone części, skraje lasu, okolice polan. Rzadziej spotykana w sadach, parkach, skwerach. Gniazduje w dziuplach naturalnych, szczelinach pod korą, nawet nisko nad ziemią. Zasiedla także skrzynki lęgowe. Żywi się owadami, ich jajami, pająkami, gąsienicami. Zimą również nasionami roślin. Odwiedza karmniki, ale nie tak często jak bogatka lub modraszka. Gatunek osiadły. W Polsce ma status średnio licznego ptaka lęgowego w całym kraju. Po silnym spadku liczebności (nawet o 30%) na początku XXI wieku obecnie obserwuje się umiarkowany wzrost populacji (najsłabszy w południowo-wschodniej części kraju) a trend uważa się za stabilny. Gatunek podlega ochronie ścisłej. 

Szpak Sturnus vulgaris

Średniej wielkości ptak z rodziny szpakowatych o długości ciała ok. 20 cm, rozpiętości skrzydeł sięgającej 40 cm i masie ciała do 100 g. Upierzenie szpaka jest jednakowe u obu gatunków ale zmienne w różnych porach roku. Wiosną szpaki są czarne z fioletową i zieloną opalizacją intensywniejszą u samców. Dziób szpaka jest żółty. Jesienią końcówki piór stają się białe i szpak wygląda jak nakrapiany. Młode osobniki są całe brązowe z ciemnym dziobem. Szpak występuje w lasach, parkach, skwerach, sadach na ogródkach działkowych, wszędzie tam gdzie znajdą się dziuplaste drzewa, w których zakłada gniazda. Z ich braku, zwłaszcza w miastach gniazduje także w budynkach. Jest jednym z gatunków najchętniej zajmujących budki lęgowe. Może wyprowadzić dwa lęgi w roku. Jest gatunkiem wszystkożernym. Zjada bezkręgowce: owady, dżdżownice, gąsienice, ale także pokarm roślinny np. owoce. Jest gatunkiem wędrownym ale z uwagi na łagodne zimy szpaki coraz częściej zimują na terenie całego kraju. W Polsce ma status licznego ptaka lęgowego. Jednak w Europie zachodniej dało się zaobserwować znaczny spadek liczebności zwłaszcza w latach 80. i 90. ub. wieku (nawet o 50%). Jak się uważa było to spowodowane intensyfikacją rolnictwa. Gatunek objęty ochroną ścisłą. 

Krętogłów Jynx torquilla

Niewielki ptak wędrowny należący do rodziny dzięciołowatych. Ma długość 19 cm, rozpiętość skrzydeł 30 cm i masę ciała ok 40 g. Upierzenie przypomina ubarwienie motyli nocnych. Wierzch jest ciemniejszy, szary, pokryty gęstymi ciemnymi pręgami. Spód ciała jaśniejszy. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane z prześwietlonym drzewostanem, parki, skwery, sady. Gniazduje w dziuplach lub w skrzynkach lęgowych. Jego pokarm stanowią owady, głównie mrówki, a także gąsienice, mszyce, chrząszcze, pająki. Gatunek wędrowny odlatuje od nas niekiedy już w sierpniu. Nazwa gatunku pochodzi od specyficznego zachowania. W obliczu zagrożenia kretogłów nie ucieka a syczy, stroszy pióra i kręci głową. W Polsce ma status gatunku nielicznego, lokalnie średnio licznego. Po znacznym spadku liczebności gatunku w drugiej połowie XX wieku (w Europie zachodniej zwłaszcza w latach 80.) obecnie populacja krętogłowa się odbudowuje i ma trend umiarkowanie wzrostowy. Gatunek objęty ochroną ścisłą. 

Pleszka Phoenicurus phoenicurus

Gatunek małego ptaka wędrownego o długości ciała 15 cm, rozpiętości skrzydeł 25 cm i masie ciała 25 g. Wyraźna różnica w upierzeniu samca i samicy. Samiec ma wierzch ciała szaro popielaty, czoło białe, część twarzowa i podgardle czarne, brzuch rdzawy podobnie jak ogon. Samica jest szarobrązowa z rudawym ogonem. Zamieszkuje zróżnicowane siedliska, przerzedzone lasy iglaste, liściaste i mieszane, ogrody, parki, ogródki działkowe, zadrzewione cmentarze. W ostatnim czasie znacznie częściej gniazduje w sąsiedztwie człowieka. Zajmuje także skrzynki lęgowe o otworach wlotowych ok. 5 cm. Wyprowadza nawet 2 lęgi w roku. Żywi się przede wszystkim owadami, które zbiera z liści i gałązek. Potrafi ich jeść więcej niż sama waży. Ptak wędrowny, odlatuje we wrześniu-październiku. W Polsce ma status nielicznego ptak lęgowy całego kraju. Po silnym załamaniu populacji w Europie zachodniej w latach 60. i 70. XX w. gatunek intensywnie zwiększa swoją liczebność również w Polsce. Pleszka jest gatunkiem ściśle chronionym.

powrót do listy

Półdziuplaki 

Kopciuszek Phoenicurus ochruros

Niewielki ptak z rodziny muchołówkowatych o długości ciała 15 cm, rozpiętości skrzydeł ok. 25 cm i wadze 18 g. Wyraźne różnice w upierzeniu samca i samicy. Samica jest łupkowo szara z rdzawym ogonem i kuprem. Samiec zaś jest łupkowo czarny szczególnie w części twarzowej na podgardlu i piersi. Poniżej upierzenie przechodzi w szarość. Na skrzydłach ma jasne plamy, ogon rdzawy. Ptak uległ synantropizacji, żyje niemal wyłącznie w sąsiedztwie człowieka, nawet w dużych miastach czy na terenach przesyłowych. Gniazda zakłada w szczelinach budynków, pod okapem dachu, pod kalenicą a także w skrzynkach dla półdziuplaków. Wyprowadza dwa lęgi. Żywi się przeważnie pokarmem zwierzęcym, owady, gąsienice, dżdżownice, ślimaki, ale nie gardzi także owocami i nasionami. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego. W Polsce ma status nielicznego, lokalnie średnio licznego ptaka lęgowego. W niektórych krajach Europy zachodniej obserwujemy spadek liczebności (Dania, Niemcy). W Polsce gatunek wykazuje umiarkowany trend wzrostowy. Jest gatunkiem ściśle chronionym. 

Muchołówka szara Muscicapa striata

Niewielki ptak wędrowny o długości ciała ok. 14 cm, rozpiętości skrzydeł do 25 cm i masie ciała do 18 g. Upierzenie brudnoszare, obie płcie upierzone jednakowo. Charakterystyczne czarne oko. Zamieszkuje wszystkie typy lasów, przerzedzone sady, ogrody, drzewostany nadrzeczne. Gniazduje w wypróchniałych pułdziuplach, na konarach ale także na zewnątrz budynków, pod zadaszeniami, na belkach i krokwiach. Zajmuje także skrzynki lęgowe dla półdziuplaków. Wprowadza dwa lęgi w roku. Zdarzają się przypadki podrzucania jaj muchołówce przez kukułkę. Wskazane jest zabezpieczanie ich siatką przed drapieżnikami i krukowatymi. Żywi się niemal wyłącznie owadami, na które aktywnie poluję „z zasiadki”. Owoce zjada skrajnie rzadko. Gatunek wędrowny, odlatuje od nas w październiku. W Polsce ma status gatunku średnio licznego, lokalnie nielicznego z umiarkowaną tendencją spadkową w skali kraju. Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Pliszka siwa Motacilla alba

Mały ptak z rodziny pliszkowatych z charakterystycznym długim ogonem, o długości ciała 19 cm, rozpiętości skrzydeł 30 cm i wadze ok. 25 g. Upierzenie czarno-biało-siwe: czarny wierzch głowy, kark oraz podgardle i pierś, jasny brzuch, białe boki głowy, niektóre pióra na skrzydłach i skrajne sterówki, część grzbietowa siwa. Młode popielato-siwe bez silnych kontrastów. Zamieszkuje w sąsiedztwie człowieka, w zabudowaniach, żwirowniach, kamieniołomach, wzdłuż potoków. Gniazduje w szczelinach i załomach murów, pod dachami a także w skrzynkach lęgowych typu P. Wyprowadza zwykle jeden lęg. Żywi się owadami, często chwytanymi w locie. W sierpniu-wrześniu migruje na południe. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego i północnej Afryce. W Polsce ma status średnio licznego ptaka lęgowego. Mimo umiarkowanego wzrostu liczebności w ostatnich latach długoterminowy trend zmian liczebności jest trudny do określenia. Jest gatunkiem podlegającym ochronie ścisłej.

powrót do listy

Puszczyk

Puszczyk Strix aluco

Średniej wielkości sowa o długości ok. 41 cm, rozpiętości skrzydeł bez mała 100 cm i wadze ok. pół kilograma. Upierzenie zmienne. Wyróżnia się dwie zasadnicze formy barwne: szarą i rdzawą. Występują też formy pośrednie. Ptak o dużej głowie bez uszu (czym różni się np. od uszatki) i czarnych oczach. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane, zwłaszcza z dużymi dziuplastymi drzewami. Nie stron od obecności człowiek. Zasiedla także parki i skwery w tym i miejskie. Gniazda zakłada w dziuplach, wnętrzach budynków, na strychach. Zasiedla skrzynki lęgowe. Pożywienie stanowią głównie gryzonie różnych rozmiarów: myszy, szczury, nornice. chomiki oraz krety, ryjówki rzadziej ptaki. Gatunek osiadły. W Polsce ma status średnio licznego ptaka lęgowego w całym kraju. Trend liczebności gatunku określany jako stabilny mimo znacznych fluktuacji. W krajach sąsiednich trendy są zmienne. W Czechach jego liczebność wzrosła, w Niemczech znacznie spadła. Gatunek objęty ochroną ścisłą. 

powrót do listy

Opisy i schematy techniczne skrzynek lęgowych

Skrzynki lęgowe dla dziuplaków

Skrzynki lęgowe dla dziuplaków obecnie zawieszane są w przeważającej większości wzorowane na pierwszych konstrukcjach Sokołowskiego. Skrzynka taka jest wykonana z desek sosnowych (zwykle) ma kształt prostopadłościanu, z wyjmowaną ścianką przednią i okrągłym otworem wlotowym. Skrzynka posiada wymiary stosowne do wielkości ptaka jaki ma ją zasiedlić. Wykonywana w dwóch zasadniczych wielkościach, różniących się wymiarami.

Wielkości te prezentuje poniższa tabela.

Typy i wymiary skrzynek lęgowych dla dziuplaków wzorowanych na skrzynkach Sokołowskiego

Skrzynka A (S1)

Skrzynka ta przeznaczona jest dla dziuplaków wielkości wróbla. Zasiedlana jest przez sikorki, wróble, mazurki, muchołówki: mała, białoszyją i żałobną, kowaliki, pleszki i inne drobne wróblowe. Skrzynki te powinny być zawieszane na wysokości do 4 m jeśli chcemy aby zasiedliły je sikorki (wróble unikają tak nisko zawieszonych skrzynek). Dla pozostałych gatunków można śmiało zawieszać skrzynki na większych wysokościach. Skrzynki powinny być zawieszane w zagęszczeniu 25 sztuk na hektar powierzchni lasu. Nie należy się jednak rygorystycznie stosować do tej wytycznej, gdyż ich ilość powinna być dostosowana do rodzaju siedliska. Skrzynki powinny być oddalone od siebie o min. 15 metrów. Należy je zawieszać skierowane otworem wlotowym w kierunku od północnego do południowo wschodniego. Skrzynka powinna być częściowo ocieniona, lub przynajmniej przez część dnia powinna wisieć w cieniu. Zapobiega to przegrzaniu wnętrza. Ważne jest aby otworu wlotowego nie zasłaniały gałęzie, bo to utrudnia dostęp ptaka do skrzynki, a za to wydatnie ułatwia dostanie się tam intruzów, np. drapieżników.

Skrzynka B (S2)

Ten typ skrzynki jest szczególnie chętnie zasiedlany przez szpaki. Aby zasiedlił ją ten gatunek należy zawiesić ją wiosną, szpak jest gatunkiem, który generalnie odlatuje od nas na zimę (choć coraz częstsze są przypadki zimowania), dlatego nie wykorzystuje skrzynki w zimie jako miejsca noclegowego. Zawieszanie skrzynki wiosną znacznie ograniczy zasiedlanie jej przez niechcianych lokatorów, jak np. gryzonie. Poza szpakami skrzynki są chętnie zasiedlane przez pleszki, bogatki, krętogłowy, a czasem choć stosunkowo rzadko zasiedla je dzięcioł duży. 
Bardzo istotne jest, aby podczas wykonywania skrzynki nie umieszczać przy otworze wlotowym żadnych drążków, które rzekomo mają służyć ptakom. Nie tylko, że ptak z nich nie korzysta, ale stają się one dużym udogodnieniem dla drapieżników, które mają jeszcze jeden punkt oparcia przy dostawaniu się do skrzynki.
Powinny być wieszane na wysokości 3 - 6 m. W odległości około 20 m jedna od drugiej. Dla szpaków można wieszać skrzynki w większym zagęszczeniu, jednakże należy pamiętać o pewnym niekorzystnym zjawisku, któremu sprzyja zbyt duże zagęszczenie skrzynek. Otóż u szpaków spotykana jest poligamia, duże zagęszczenie skrzynek temu sprzyja. Samice połączone z jednym samcem składają jajka w wielu skrzynkach jednakże samiec może pomagać w karmieniu tylko jednej, stąd w pozostałych skrzynkach część piskląt ginie z głodu.

Skrzynki lęgowe dla półdziuplaków (P)

Jest w naszej awifaunie kilka gatunków ptaków, które gnieżdżą się w tzw. półdziuplach, czyli wypróchniałych w drzewie otworach. Do tych gatunków należą przede wszystkim: muchołówka szara i kopciuszek. Dla tych gatunków została skonstruowana specjalna skrzynka zwana potocznie skrzynką dla półdziuplaków. Ma ona znacznie bardziej przestronny wlot. Umieszczana jest na drzewach, ale w taki sposób aby była w cieniu, gdyż bardzo się nagrzewa. Należy ją zawieszać na wysokości 2 - 8 m. Można ją również zawieszać na budynkach, pod okapem, lub przy kalenicy. Tak zawieszone skrzynki szczególnie chętnie zajmuje kopciuszek. Bywa, że w półdziupli zakłada gniazdo pliszka siwa. Skrzynki powinny być zawieszone w odległościach jedna od drugiej nie mniej niż 15 metrów. Należy też, w przypadku zawieszania ich na drzewach, robić to w ten sposób aby wlotu nie zasłaniały gałęzie, zwłaszcza takie, które umożliwiły by siadanie na nich np. sroce, która szczególnie chętnie penetruje skrzynki dla półdziuplaków.

Skrzynka lęgowa dla puszczyka (komin)

Puszczyk jest najbardziej rozpowszechnioną sową w kraju. Występuje w dwóch odmianach barwnych: szarej – rzadziej występującej i rdzawej - pospolitszej, oraz całej gamie krzyżówek obu form. Zamieszkuje lasy, parki i ogrody również w sąsiedztwie siedzib ludzkich. Jego głos (typowe „sowie” pohukiwanie) zna chyba każdy. Jest sową prowadzącą osiadły tryb życia. Nie odlatuje od nas, z reguły trzyma się okolicy, w której się urodził i wychował. Poluje nocą na gryzonie, a wyjątkowo o zmierzchu na ptaki. Gniazda zakłada w różnych miejscach: na strychach, w kominach, w stodołach, a także  w dziuplach, lub w specyficznych kominach powstałych na skutek obłamania się konara lub wierzchołka starego wypróchniałego drzewa. Tę szczególną preferencję lęgową puszczyka wykorzystali przyrodnicy i skonstruowali dla niego specjalną skrzynkę lęgową typu „komin”. Jest ona bardzo prosta w budowie. Należy zawieszać ją na drzewach pod kątem 75 stopni. Powinna być zawieszona na wysokości od 5 do 8 metrów nad ziemią, najlepiej w gęstej koronie drzewa, w bardzo zacienionej części ogrodu lub parku, którą ludzie rzadko odwiedzają.

powrót do listy

Wieszanie skrzynek

Skrzynki lęgowe zostały wywieszone 24 marca 2021 roku.

Oprócz 27 skrzynek lęgowych zamontowano również 2 skrzynki lęgowe z zainstalowanymi kamerami wewnątrz skrzynek - po jednej skrzynce typu A i B.

powrót do listy

Monitoring skrzynek lęgowych

Wyniki zasiedleń:

• Na 12 budek typu S1 (dawniej typ A) stwierdzono zasiedlenie 4 budek – 3 sikorki bogatki, 1 sikorka modra. Sikorki bogatki wyprowadziły po dwa lęgi, sikorka modra tylko lęg wiosenny. Proces budowania gniazda przez sikorki od momentu zasiedlenia do momentu złożenia jaja to około tydzień. 
• Na 8 skrzynek typu S2 (dawniej B) stwierdzono zasiedlenie w 6 budkach. Zaobserwowane ptaki zasiedlające to: 5 budek – szpak, 1 budka pleszka. Z obserwacji wynika, że w dwóch budkach szpaka lęgi wyprowadzono wiosną i latem, natomiast pleszka wyprowadziła lęg wiosenny.
• Na 5 budek typu P zasiedlono jedną – kopciuszek – wyprowadzono 1 lęg.

Wszystkie obserwacje czyniono z dużej odległości by nie płoszyć ptaków.

Na podstawie obserwacji można było stwierdzić: ilość lęgów, czas zasiedleń, czas budowania gniazd, czas od wyklucia do opuszczenia gniazda. Nie stwierdzano ilości składanych jaj i ilości wykluć. 

W dniu 10 listopada 2021 roku dokonano wyczyszczenia budek lęgowych. Oprócz gniazd ptaków zaobserwowano w jednej budce gniazdo szerszeni, które wypełniało niemalże całą budkę [foto], W jednej budki oprócz gniazda ptaków zaobserwowano małe gniazdo os.

Podczas obserwacji budek obserwowano zainteresowanie daną budką lecz bez jej zasiedlenia. Prawdopodobnie ptaki obserwują możliwości gniazdowania i wybiorą te budki w przyszłym i kolejnych latach.

Budki z kamerami

Budka typu A (S1):

MUCHOŁÓWKA ŻAŁOBNA FICEDULA HYPOLEUCA 

Kalendarium:

• 23 marzec – zawieszenie budki
• 16 maj – pojawienie się muchołówki żałobnej w budce
• 23 maj – złożenie pierwszego jaja
• 26 maj – wszystkie jaja złożone 5 sztuk
• 06 czerwiec – wyklucie się 3 muchołówek
• 07 czerwiec – wyklucie się kolejnych dwóch – łącznie 5 muchołówek
• 20 czerwiec – opuszczenie dziupli przez pierwszego podlota
• 21 czerwiec – opuszczenie dziupli przez drugiego podlota
• 22 czerwiec – opuszczenie dziupli przez 3 kolejne podloty
• 23 czerwiec – pusta budka
• 10 listopad – czyszczenie budki

Zajęcia edukacyjne

W Ośrodku Edukacji Ekologicznej w Sobieszynie były prowadzone zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży nt. ochrony czynnej dziuplaków i półdziuplaków w trakcie, których ich uczestnicy byli informowani o celach, głównych założeniach i oczekiwanych efektach Projektu. Zajęcia miały charakter kameralny oraz terenowy. Dzięki zainstalowanym kamerom w niektórych skrzynkach lęgowych dzieci i młodzież mogły na bieżąco obserwować proces wylęgu wybranych gatunków ptaków.

Warsztaty przyrodnicze o tematyce ptasiej cieszyły się ogromnym zainteresowaniem. Były prowadzone, także poza Ośrodkiem Edukacji Ekologicznej w Sobieszynie, w wielu zaprzyjaźnionych placówkach edukacyjnych.

Obecnie trwa cykl zajęć podsumowujących Projekt podczas, których ich uczestnicy dowiadują się o wynikach naszego Projektu oraz otrzymują publikacje nt. ochrony czynnej dziuplaków i półdziuplaków.

Łącznie w zajęciach edukacyjnych wzięło udział kilkaset osób.

powrót do listy

Publikacje

Zapraszamy do lektury dwóch publikacji, dzięki którym poznacie Obszar Chronionego Krajobrazu "Pradolina Wieprza", edukacyjną ścieżkę dendrologiczną w parku w Sobieszynie oraz dowiecie się jak czynnie chronić wybrane gatunki dziuplaków i półdziuplaków.

powrót do listy

Konferencja multimedialna

Konferencja rozpoczynająca wznowioną działalność Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Sobieszynie i podsumowująca projekt „Czynna ochrona dziuplaków i półdziuplaków w parku w Sobieszynie” 
Konferencja multimedialna została przygotowana w związku z realizacją zadania: „Kampania promocyjna – konferencja online”

0:00: Wstęp
2:15: Opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych
5:51: Dendrologiczna ścieżka edukacyjna
10:19: Czynna ochrona dziuplaków i półdziuplaków
15:55: Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Sobieszynie
22:29: Obszar Chronionego Krajobrazu "Pradolina Wieprza"

powrót do listy