Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu
| Rok utworzenia | 1994 |
|---|---|
| Powierzchnia | 15511,00 ha (województwo lubelskie), 15393,00 ha (województwo mazowieckie) |
| Otulina | 9222,00 ha (województwo lubelskie), 7909,00 ha (województwo mazowieckie) |
| Położenie | Nizina Południowopodlaska / Podlaski Przełom Bugu, Równina Łukowska, Wysoczyzna Siedlecka; Polesie Zachodnie / Równina Parczewsko-Kodeńska, Dolina Środkowego Bugu |
| Jednostka odpowiedzialna | Oddział Zamiejscowy w Janowie Podlaskim |
Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna "Szwajcaria Podlaska"
Ścieżka prowadząca przez najbliższe okolice rezerwatu przyrody „Szwajcaria Podlaska” ma na celu ukazać bogactwo form i zjawisk, jakie przyroda nagromadziła na tak niewielkim obszarze. Fizjografia i rzeźba terenu, wyjątkowe walory krajobrazowe oraz szeroka gama zbiorowisk roślinnych tworzą tu środowisko geograficzno – biologiczne, unikalne dla całej Polski środkowo-wschodniej. Wyjątkowej atrakcyjności tej okolicy nadaje swoiste ukształtowanie terenu, będące efektem połączenia się w pobliżu Nepli doliny dwóch największych rzek Podlasia – Krzny i Bugu. Budowa geologiczna i rzeźba terenu są efektem doniosłych wydarzeń, jakie miały tu miejsce w erze lodowcowej.
Ścieżka nie jest trudna do przejścia, jej długość wynosi około 3 km. Aby przeprowadzić ćwiczenia terenowe warto zabrać ze sobą kompas, lornetki, notatnik i ołówek, oraz oczywiście dobry humor.
zobacz lokalizację ścieżki w google maps
PUNKTY PRZYSTANKOWE:
Przystanek 1
Naszą wędrówkę po ścieżce rozpoczynamy w miejscu, gdzie można zaparkować samochód - przy rezerwacie „Szwajcaria Podlaska”, (nieopodal czołgu). Znajdujemy się aktualnie w południowej części Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”, na terenie gminy Terespol. Nieopodal tablic Nadleśnictwa Chotyłów – gospodarza tutejszego rezerwatu znajduje się pierwsza z tablic naszej ścieżki. Zawiera ona informacje o rezerwacie i mapkę przebiegu ścieżki. Zachęcamy do zapoznania się z jej treścią i zapraszamy do pokonania jej trasy.
Ciekawostką tego terenu jest obecność czołgu, który upamiętnia być może niemiecką ofensywę z czerwca 1941 roku, gdy czwarta i siódma dywizja pancerna Armii Czerwonej musiały ulec przeważającym siłom wroga. Może też upamiętniać niemiecki odwrót na początku 1944 roku, gdy Armia Czerwona wsparta pierwszą brygadą pancerną Ludowego Wojska Polskiego sforsowała szeroki w tym miejscu Bug i omijając Warszawę, ruszyła na Berlin. Czołg T-34 (jakim kierował Gruzin Grigorij Saakaszwili, jeden z "Czterech Pancernych") przywieźli w 1984 r. żołnierze z pobliskiej jednostki jako dar dla mieszkańców granicznej miejscowości.
Etap I
Długość około 350 metrów
Po obejrzeniu miejscowej atrakcji podążamy wzdłuż rezerwatu na wschód, a później północ, do rzeki Bug. Mijamy po drodze aktywny wąwóz w fazie jego tworzenia się. Tuż obok niego, w miejscu gdzie jest najbardziej okazały znajduje się Przystanek 2.
Przystanek 2
Tablice o tematyce geologicznej informują nas o genezie podlaskiego przełomu Bugu oraz wąwozach w rezerwacie „Szwajcaria Podlaska” i sposobie ich tworzenia.
Obok tablic mamy pogląd na omawiane zagadnienia, prawie pionowe ściany wąwozu pozwalają prześledzić przebieg ukośnych i poziomych pasemek ciemnego piasku. Jest to układ warstw materiału geologicznego, odkładającego się w czasie topnienia, zalegającego tu niegdyś czoła lodowca.
Ten piękny krajobraz, który tu dziś możemy podziwiać zaistniał dzięki licznym procesom, które na przestrzeni dziejów kształtowały powierzchnię Ziemi. Rzeźba terenu Podlasia jak i tutejszego rezerwatu jest efektem kilkakrotnego przemieszczania się dużych mas ziemnych przez czoło przesuwającego się od strony Skandynawii lądolodu, jego postoju oraz cofania się na skutek topnienia lodów. Miało to miejsce w czwartorzędzie, w epoce geologicznej
o nazwie Plejstocen, trwającej od 2,6 miliona lat temu do około 10 tyś. lat. Ostateczne ukształtowanie tego terenu nastąpiło w fazie regresji lodowca, czyli jego zaniku. Na skutek ocieplania się klimatu monolit zalegającego tu lądolodu zaczął gwałtownie topnieć. Jego zawartość w postaci głazów, piasków i iłów, przemieszczoną przez wodę, powstałą w wyniku topnienia możemy dziś obserwować w formie wzgórz kemowych, ozów, wydm, obniżonych terenów podmokłych. Licznie zalegające na polach uprawnych głazy narzutowe, towarzyszące pokładom żwiru, tak charakterystyczne dla tutejszego krajobrazu są świadectwem zalegania tu moreny czołowej. Zalegając w formie wysokiego wału na terenach południowego Podlasia, morena czołowa stanowiła naturalną tamę, hamującą odpływ wód w kierunku północnym. Uwalniające się z lodowca ogromne masy wodne, szukając ujścia wykorzystywały ówczesną konfigurację terenu i ciągle zasilane przez topniejący lądolód utworzyły system wododziałów prowadzący ku Morzu Czarnemu. Po całkowitym zaniku lodowca, gdy uległ zachwianiu bilans wodny, masy wód ze zlewni Morza Czarnego przelały się przez pas wzniesień moreny czołowej, drążąc w nim trasę, którą dziś podziwiamy jako dolinę Bugu. Obecnie Bug należy do zlewni Morza Bałtyckiego zaś miejsce, gdzie dokonało się to przełamanie nosi nazwę „Podlaski Przełom Bugu”.
Etap II
Długość około 50 metrów.
Od tablic udajemy się w kierunku słupka granicznego nr 165, który znajduje się przy krawędzi ok. 40-metrowej skarpy. Stąd rozciąga się piękny widok na zakole Bugu i rezerwat „Szwajcaria Podlaska”.
W oddali widać jego starorzecze, którego poziom wody zależy od ilości wód spływających korytem rzeki. Warto w tym miejscu zrobić pamiątkowe zdjęcie.
Nieopodal stoi tablica nr 3, z której możemy się dowiedzieć czym są starorzecza i jaką roślinność oraz mieszkańców skrywają.
Przystanek 3
To malownicze starorzecze ukryte jest w zaroślach i szuwarach, ma postać jeziorka z wyspą nazwaną „Wenecją”. To bogate środowisko jest miejscem bytowania ptaków wodnych. Od lat obserwowana jest para łabędzi niemych, widywane są także czaple białe i siwe, żurawie oraz bocian, które pośród roślinności wodnej szukają sobie pożywienia.
Obrzeża jeziorka porośnięte są roślinnością typową dla zbiorowisk szuwarowych jak: kropidło wodne (Oenanthe aquatica), manna mielec (Glyceia maxima), jeżogłówka gałęzista (Sparganium erectum), turzyca błotna (Carex acutifornis), pałka szerokolistna (Typha latifolia), skrzyp bagienny (Equisetum palustris). Powierzchnia jeziorka pokryta jest w znacznej mierze przez rzęsę drobną (Lemna minor) i spirodellę wielokorzeniową (Spirodela polyrhiza) oraz miejscami osokę alosowatą (Stratiotes aloides).
Etap III
Długość około 1100 metrów
Od tablicy nr 3 i słupka granicznego przy stromy brzegu rzeki, udajemy się na następny przystanek. W tym celu pokonujemy z powrotem trasę do tablicy początkowej, a następnie przecinamy szosę asfaltową i polną drogą w kierunku zachodnim kierujemy się na szczyt pagórka górującego nad okolicą. Tu znajduje się kolejny przystanek 4.
Przystanek 4
Na krawędzi wyrobiska żwiru stoi wyciosany z granitu krzyż, na którego płaszczyźnie można dostrzec rysy wykutej twarzy. Brak jest pewnych informacji co do okresu, autorstwa i przeznaczenia tego rodzaju krzyży spotykanych na Podlasiu.
Z dostępnych źródeł można domniemać, iż pochodzą z okresu przedchrześcijańskiego i związane są z jakimś kultem pogańskim. Są też wersje, które mówią o ich wotywnym, dziękczynnym lub pokutnym pochodzeniu. Być może upamiętniają one obecność w tym miejscu jakiejś znacznej osoby lub są po prostu swoistym znakiem drogowym.
Wśród miejscowej ludności krąży legenda, jakoby Kamienna Baba to posąg dziewczyny, która została przeklęta przez swoją matkę. Zgubna dla niej okazała się miłość do młodzieńca, gdyż wbrew akceptacji rodziców młodzi postanowili zawrzeć związek małżeński. Zanim orszak weselny wyruszył z domu panny młodej, jej matka wypowiedziała klątwę – „Bodaj byś skamieniała”. Jadąc do kościoła pannie młodej trzykrotnie wypadła chusteczka z dłoni, pierwszy raz podjęła ją druhna, kolejny – pan młody, zaś przy trzecim razie sama panna młoda usiłując podnieść chusteczkę przemieniła się w kamienny posąg.
Etap IV
Długość około 1000 metrów
Powracamy do Nepli kierując się na południe drogą polną, prowadzącą do szosy asfaltowej, która na prawo biegnie do wsi Mokrany Stare, na lewo zaś do Nepli.
Poruszając się po niej, mijamy po lewej stronie pobocza głaz z metalowym krzyżem, który znaczy miejsce upadku z konia, syna tutejszych włości. W 1828 r. Juliusz August Mierzejewski spadł z konia i wskutek powikłań po tym umarł w wieku 11 lat.
My udamy się dalej w kierunku wsi Neple, po przejściu obok pamiątkowego krzyża, skręcamy w prawo i dochodzimy do alei jesionów, która przechodzi w aleję kasztanowców, nią dotrzemy do parku – gdzie znajduje się nasz następny przystanek.
Przystanek 5
Znajdujemy się przy zespole dworsko-pałacowym w Neplach. Park i okoliczne zabudowania podobnie jak miejscowość Neple posiadają bogatą historię. Najstarszym obiektem Nepli jest barokowy kościół sprzed 1757 roku, ufundowany przez Franciszka Ursyna Niemcewicza jako cerkiew unicka. U wejścia do dawnego zespołu dworskiego znajduje się zbudowany przez Niemcewiczów w roku 1785 lamus lub tzw. Skarbiec – budowla o grubych ścianach i ozdobnej elewacji. Tajemnicza a zarazem romantyczna historia wiąże się ze stojącym na zboczu doliny Krzny pawilonem o nazwie „Biwak”. W tym budynku kilkakrotnie przebywał car Aleksander I goszczący w posiadłościach Kaliksta Mierzejewskiego w latach 1818-25, który prawdopodobnie darzył uczuciem żonę Kaliksta – Julię Mierzejewską.
W parku zachowała się w dobrym stanie neogotycka kapliczka z 1829 roku. Przykre okoliczności jej budowy opisane są na tablicy pamiątkowej wmurowanej w ścianę kaplicy. Spoczął w niej pierworodny syn Mierzejewskich – Juliusz August a w 1854r. obok niego jego ojciec – Kalikst.
Liczne dokumenty świadczą o okresach świetności dworu i parku nepelskiego. Będąc właścicielem ogromnych włości pomiędzy Brześciem a Prużaną, Mierzejewski w roku 1840 wybudował klasycystyczny pałac projektu Franciszka Jaszczołda słynnego wówczas architekta. Obok 18-hektarowego parku właściciel założył cieplarnię mieszczącą 4000 krzewów kamelii, zwierzyniec, gdzie hodowano żubry i daniele oraz bażanty. O świetności ówczesnego założenia parkowego świadczą pozostałości systemu kanałów, które w połączeniu z Krzną stanowiły trasę romantycznych wycieczek łodziami. W Neplach przebywało szereg osób, znanych z historii oraz mających duże zasługi dla kraju. Należą do nich: Julian Ursyn Niemcewicz, Stanisław Kierbedź, Lubomir Dymsza, Józef Piłsudski.
Etap V
Długość około 700 metrów.
Po zapoznaniu się z historią tej miejscowości, kierujemy się na szos biegnącą z Krzyczewa do wsi Neple, my skręcamy w lewo podążając w kierunku Krzyczewa. Po przejściu ok. 300 m schodzimy w prawo, w polną drogę, która wiedzie pomiędzy drzewami w kierunku gospodarstwa, tuż za nim – na niewielkim wzniesieniu rozciąga się w kierunku wschodnim szeroka panorama łąk. Tu znajduje się przystanek 6.
Przystanek 6
Został on zaopatrzony w dwie tablice edukacyjne (tablica nr 6 i 7), pierwsza z nich dotyczy Krzny, nad którą właśnie się znaleźliśmy. Z niej możemy dowiedzieć się, gdzie znajdują się źródła Krzny, jakie ptaki odwiedzają jej dolinę podczas wiosenno – jesiennych przelotów oraz które z ptaków są lęgowymi. Kolejna z tablic zawiera informacje dotyczące Bugu i zbiorowisk roślinnych spotykanych w dolinie tej rzeki i na terenie rezerwatu „Szwajcaria Podlaska”.
Człowiek, będąc integralną częścią przyrody posiada naturalną potrzebę kontaktu ze środowiskiem przyrodniczym. Ujście Krzny jest przykładem naturalnego krajobrazu, gdzie przewodnim motywem tej rozległej równiny są łąki z meandrującą w swym naturalnym korycie rzeką. Naturalne zbiorowiska łąkowe cechuje duża dynamika, toteż pozostawione przez kilka lat bez koszenia lub wypasania podlegają one procesom sukcesyjnym. W ich efekcie zmienia się skład roślinności łąkowej a cały teren zasiedlany jest przez lekkonasienne krzewy a później roślinność drzewiastą. Rozciągające się przed nami łąki też ulegają zmianom, o których mowa, lecz tu czynnikiem hamującym sukcesję naturalną są coroczne, wiosenne wylewy rzeki. Ich długie zaleganie skutecznie eliminuje roślinność pionierską, dążącą do zmiany charakteru tej biocenozy. W tle widoczna jest linia nieregularnych zadrzewień. Bogactwo florystyczne i wszechobecna zieleń z bogatą gamą innych kolorów – to typowe cechy biocenoz łąkowych o wysokim stopniu naturalności. Bogactwo tych siedlisk stwarza dogodne warunki bytowania dla ptaków, owadów, płazów i innych.
Tablice usytuowane są w sąsiedztwie robinii akacjowej przez niektórych błędnie nazywanej akacją. Ten gatunek jest obcy naszej strefie klimatycznej, gdyż pochodzi z Ameryki. Na terenie Parku występują również inne gatunki obce jak: dąb czerwony, czeremcha amerykańska, buk, mieszańce topoli, których obecność w zadrzewieniach, a zwłaszcza w drzewostanach leśnych jest niepożądana.
Robinia rozprzestrzenia się w Europie dzięki licznym cechom pozwalającym jej pokonać konkurentów, jakimi są gatunki rodzime. Jedną z takich cech jest zdolność pobierania azotu atmosferycznego przez korzenie robinii żyjące w symbiozie
z bakteriami. Ciekawą strategią stosowaną przez to drzewo jest „obrona” swego terytorium poprzez wydzielanie do gleby substancji trujących dla innych roślin. Ta forma obrony w świecie roślin nosi nazwę allelopatii.
Krzna w tym miejscu stanowi naturalną granicę pomiędzy skrajnie różniącymi się ekosystemami. W dole na terenie okresowo zalewanym przez wody Krzny i Bugu występują zbiorowiska roślin moczarowych i bagiennych. Mamy tu przegląd głównych gatunków roślin tworzących zbiorowiska welonowe, nalezą to nich: kielisznik zaroślowy (Calist giasepium), kanianka pospolita (Cuscuta europaea), chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), kolczurka klapowana (Echinocistis lobata). Dwa ostatnie gatunki są uciekinierami z upraw zakładanych przez człowieka, przy czym kolczurka klapowana należy do roślin inwazyjnych. Zasiedla miejsca wilgotne, po czym płoży się i wspina po drzewach i krzewach. Ma atrakcyjne kwiaty oraz owoce (zielona kolczasta torebka skrywa 4 brązowe lub czarne nasiona), obfitość nasion i zdolność samorozsiewania zapewnia jej miejscową ekspansję i trwałość siedlisk. Dodatkowo wzbudzanie zainteresowania wśród ludzi sprzyja jej rozprzestrzenianiu się.
W górę od tarasu nadzalewowego w głębi rezerwatu wznosi się stroma skarpa poprzecinana głębokimi wąwozami, porośnięta drzewostanem. Te głębokie wąwozy, tak typowe dla krajobrazu „Szwajcarii Podlaskiej" powstały w wyniku erozji wodnej. Na przestrzeni stuleci masy wód, powstałych z topniejącego lodowca oraz wód opadowych mozolnie drążyły najpierw niewielkie, później znacznych rozmiarów kanały w trakcie swego spływu do koryta Bugu.
Masy ziemne, zabrane przez wodę ze skarpy wypełniły dno Bugu i przez wartki nurt rzeki zostały równomiernie rozłożone na dnie, tworząc często rozległe łachy piaszczyste oraz wyspy. Obecnie powierzchnia wąwozów jest ustabilizowana przez roślinność zielną, drzewa i krzewy toteż proces erozji już ustał.
Teren rezerwatu w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki jest trudno dostępny, gdyż pokryty bujną roślinnością, zbiorowisko to określane jest mianem łęgu. Rozwija się na żyznych glebach, w pobliżu rzek corocznie okresowo zalewanych. Zasobność tego siedliska uwarunkowana jest cyklicznym nanoszeniem przez wodę namułów rzecznych.
Pionierskim zespołem łęgów są zarośla wiklin nadrzecznych, składające się z krzewiastych wierzb odpornych na częste zalewy takich jak: wierzba wiciowa (Salix viminalis), której towarzyszą nieliczne okazy wierzby białej (Salix alba), klonu jesionolistnego (Acer negundo) i derenia świdwy (Cornus sanguinea). Siedlisko łęgu w zależności od składu gatunkowego drzewostanu może posiadać różne modyfikacje np. łęg jesionowo-olszowy, łęg wiązowo-jesionowy.
Tu drzewostan tworzony jest przeważnie przez wierzbę kruchą (Salix fragilis) ze znacznym udziałem wierzby purpurowej (Salix purpurea) tworzącej miejscami zwarty gąszcz. To rzadkie i ginące w skali kraju i Europy zbiorowisko, często występujące jeszcze w dolinie Bugu, przez fitosocjologów określana jest jako łęg wierzbowo-topolowy (Salici–Populetum). Towarzyszy tu miejscami trudny do przebycia gąszcz krzewów trzmieliny, derenia i wierzb.
W miarę podnoszenia się terenu zbocza skarp i dna wąwozów stają się siedliskami grądu.
W rezerwacie licznie zalegają obumarłe drzewa lub ich konary rozkładane są przez grupę organizmów określanych mianem reducentów lub destruentów. Spotkamy tu szczątki drzew w różnych stadiach rozkładu. Reducenci jako ostatnie ogniwo łańcucha pokarmowego są sanitariuszami przetwarzającymi szczątki obumarłych organizmów na składniki niezbędne do funkcjonowania tej biocenozy.
Na uwagę zasługuje obecność licznych porostów, które pokrywają pnie licznie rosnących tu starych drzew, należą do nich: tarczownica bruzdkowana, pustułka pęcherzykowata, misecznica proszkowana, odnóżyca kępkowa oraz rzadkie i chronione jak: mąkla tarniowa (Evernia prunastri), odnóżyca jesionowa (Ramalina fraxinea), obrostnica rzęsowata (Anaptychia ciliaris), brodaczka kępkowa (Unea hirta).
Porosty są organizmami wskaźnikowymi dla nieskażonego środowiska. Porost jest przykładem ścisłego związku dwóch samodzielnych organizmów: grzyba i glona. Tak ukształtowana na drodze ewolucji strategia głębokiej symbiozy, gdzie oba osobniki odnoszą korzyści nosi nazwę mutualizmu.
