Wodniczka (Acrocephalus paludicola)

Najważniejsze kraje lęgowisk wodniczki to Ukraina, Białoruś oraz Polska, a obszary zimowisk znajdują się w Afryce Zachodniej (Senegal, Mali, Mauretania). Jej liczebność w naszym kraju obejmuje około 3000 śpiewających samców, co stanowi aż 25 % światowej populacji. Dlatego nakłada to na Polskę szczególną odpowiedzialność za prowadzone działania ochronne.

W Polsce najważniejszym miejscem lęgowisk są Bagna Biebrzańskie, a w szczególności Bagno Ławki. Lubelszczyzna jest drugą co do liczebności polską populacją wodniczek: ptaki te występują w Poleskim Parku Narodowym, na Chełmskich Torfowiskach Węglanowych oraz na kilku efemerycznych stanowiskach.

Chełmskie Torfowiska Węglanowe są unikatowe dzięki występującej tu kłoci wiechowatej. Rozległe kłociowiska są siedliskiem przyciągającym liczne gatunki ptaków, m.in. wodniczkę – skarb Torfowisk Chełmskich.

Od 2014 roku w ramach doktoratu prowadzę badania naukowe zajmując się lubelską populacją wodniczki. Charakter pracy badawczej jest regionalny – badania są prowadzone na Lubelszczyźnie w Polsekim Parku Narodowym (Bagno Bubnów i Bagno Staw), w Parku Krajobrazowym Węglanowych Torfowisk Chełmskich (Bagno Serebryskie i Błota Serebryskie) oraz na efemerycznych stanowiskach lęgowych wodniczki (zbiornik Żelizna, dolina Tyśmienicy i rezerwat Ciesacin).

W sezonie lęgowym wodniczki - od maja do sierpnia – ptaki są chwytane w specjalne sieci ornitologiczne oraz obrączkowane. Kolorowe plastikowe obrączki alfanumeryczne zakładane są w 3-ech kolorach: białe – w Poleskim Parku Narodowym, żółte – na Chełskich Torfowiskach Węglanowych oraz czerwone – na efemerycznych stanowiskach Lubelszczyzny.

W jakim celu wodniczki są znakowane kolorowo?

W trakcie sezonu lęgowego umożliwi to między innymi zaobserwowanie przemieszczenia się wodniczek pomiędzy stanowiskami (stąd 3 różne kolory), jak również zajmowane areały przez samce i samice – przemieszczenia w obrębie stanowisk oraz długość pobytu na lęgowiskach konkretnych osobników.

Natomiast pomiędzy sezonami ułatwi to śledzenie ptaków powracających na lęgowiska – już nie trzeba będzie ich ponowanie chwytać w sieci jak dotychczas, by odczytać kod z metalowej obrączki, a wystarczy lornetka, luneta bądź aparat fotograficzny, aby odczytać indywidualny kod z obrączki kolorowej. Dzięki tej metodzie badana będzie przeżywalność wodniczek oraz powracalność na miejsca, gdzie zostały one zaobrączkowane, zarówno u ptaków młodych, jak i dorosłych.

Moim codziennym terenem badań są Chełmskie Torfowiska Węglanowe. To tutaj od świtu przemierzam kłociowiska, by odnaleźć gniazda wodniczki ukryte wśród roślinności przez skryte samice (samce nie uczestniczą w obowiązkach rodzicielskich), celem zbadania sukcesu lęgowego gatunku. Gniazda regularnie monitoruję kontrolując liczbę jaj, liczbę wyklutych piskąt oraz piskląt, które opuściły gniazdo. W 7-ym dniu życia pisklęta są obrączkowane.

Wieczorami, gdy samce są najbardziej aktywne i rozpoczynają swoje śpiewy godowe, odczytuję kody z ich kolorowych obrączek oraz chwytam i obrączkuję te, które mają tylko metalowe obrączki (zeszłoroczne pisklęta lub ptaki schwytane na migracji) lub ich w ogóle nie mają.

Przy ogromnym wsparciu wielu wolontariuszy w 2014 roku udało się założyć aż 135 kolorowych obrączek alfanumerycznych: 89 na Chełmskich Torfowiskach Węglanowych (żółte), 30 w Poleskim Parku Narodowym (białe), 16 na efemerycznych stanowiskach Lubelszczyzny (czerwone).

Oczywiście przy chwytaniu wodniczek największą radość sprawiają te, które już posiadają obrączki. Cieszą zarówno obrączki zagraniczne (francuskie i hiszpańskie), jak i polskie – aż 11 ptaków zaobrączkowanych przez nas w 2013 roku powróciło na lęgowiska w roku 2014. W niektórych przypadkach samce śpiewały prawie na tej samej kępie turzyc (wiemy to dzięki zapisom miejsc ustawienia sieci ornitologicznych za pomocą GPS-a)!

Warty uwagi jest samiec zaobrączkowany jako młody ptak (w swoim 1-ym kalendarzowym roku życia) w sierpniu 2011 r., w Hiszpanii na postoju w trakcie swojej pierwszej jesiennej migracji, następnie schwytany był przez nas w lipcu 2013 r. jako śpiewający samiec na Błotach Serebryskich oraz w czerwcu 2014 r. ponownie śpiwał na tej samej łące! Kolejny ciekawy przykład to śpiewający samiec zaobrączkowany przez dr. hab. Janusza Kloskowskiego w 2012 roku na Błotach Serebryskich, którego w 2013 r. i 2014 r. schwytaliśmy na tej samej łące z kolegami z organizacji ACROLA. Rok temu otrzymał żółtą obrączkę alfanumeryczną, dzięki czemu w tym roku (maj 2015), gdy samiec wrócił znów na tę samą łąkę, wystarczyło odczytać kod z obrączki. Łatwo obliczyć, że w tym sezonie był to jego 5-ty kalendarzowy rok życia i jest to jak na razie najstarsza udokumentowana wodniczka.

Samiec zaobrączkowany w 2014 r. na Bagnie Serebryskim był zaobserwowany (zidentyfikowany dzięki kolorowej obrączce alfanumerycznej) w kwietniu tego roku na południu Francji podczas wiosennej migracji. Jest to pierwsze w historii udokumentowane połączenie między lęgowiskiem a postojem na wiosennej wędrówce!

Kolejnym odkryciem jest też pisklę zaobrączkowane w 2014 r. na Bagnie Serebryskim, a schwytane w tym roku jako już dorosły, śpiewający samiec na Bagnie Bubnów. Jest to pierwszy jak dotychczas dowód na wymianę między lubelskimi stanowiskami: Chełmskimi Torfowiskami Węglanowymi oraz Poleskim Parkiem Narodowym.

Tymczasem wodniczkowy sezon wciąż trwa – pierwsze pisklęta zaczynają opuszczać gniazda, samice będą się przygotowywały do drugiego lęgu, samce wciąż donośnie śpiewają, a my czekamy z niecierpliwością na kolejne ciekawe odkrycia.

Serdecznie zapraszam do współpracy przy obrączkowaniu wodniczek – to unikalna okazja, by przyjrzeć się tym wyjątkowym ptakom z bardzo bliska.

Zachęcam również do obserwacji wodniczek oraz do odczytywania ich obrączek. Informacje o zaobrączkowanych wodniczkach zgłaszamy do Krajowej Centrali Obrączkowania Ptaków w systemie POLRING (www.ring.stornit.gda.pl).

Badanie wodniczki nie jest takim łatwym zadaniem, a wyniki zarówno wyszukiwania gniazd, jak i obrączkowania nie byłyby tak owocne, gdyby nie sztab wolontariuszy. W terenie pomagali wolontariusze z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, francuskiej organizacji ACROLA (Association pour la Connaissance et la Recherche Ornithologique Loire et Atlantique), fundacji CEMEX Budujemy Przyszłość, jak również studenci z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Szczegolne podziekowania dla Pani Małgorzaty Angel z Terenowego Oddziału w Chełmie Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych, za udostępnienie Ośrodka Edukacji Ekologicznej w Brzeźnie, które już drugi sezon służy naukowcom i wolontariuszom biorących udział w badaniach jako „wodniczkowe centrum dowodzenia”!

Tekst: Joanna Dziarska