Trofia jezior czyli o typach jezior w Parku Krajobrazowym "Pojezierze Łęczyńskie" słów kilka

Park Krajobrazowy „Pojezierze Łęczyńskie” to fantastyczna mozaika różnorodnych siedlisk. Od zwartych kompleksów leśnych, przez łąki, pola, torfowiska po zbiorniki wodne: stawy i jeziora. I to właśnie jeziora decydują o pojeziernym charakterze Parku - na terenie Parku znajduje się ich 17, w części północnej 8, w południowej 9, w otulinie kolejne 3. Odwiedzając Park warto się im przyjrzeć i umieć je przypisać do jednego z trzech typów jezior występujących na jego terenie.

Ze względu na żyzność środowiska wodnego (trofię) jeziora dzielimy się na 4 typy: oligotroficzne – ten typ jezior obecnie już nie występuje na terenie Parku, mezotroficzne, eutroficzne i dystroficzne.

Jeziora mezotroficzne powstały w procesie rozwoju i starzenia się bardzo czystych i charakteryzujących się przejrzystą wód jezior oligotroficznych. Te w wyniku procesów zarówno naturalnych, jak i działalności człowieka (spływanie nawozów z użyźnianych pól do jezior) z czasem zyskują na żyzności i pojawiają się w nich osady denne zawierające umiarkowane ilości substancji organicznych. Woda choć nadal przezroczysta może w okresie wegetatywnym przybierać zielonkawą barwę.  Jest to wynikiem występowania w tym typie jezior planktonu, na który składają się zielenice i drobne skorupiaki. Roślinność rozwija się raczej słabo i jest niezbyt liczna gatunkowo. Charakterystyczne jest występowanie ramienic, które tworzą podwodne łąki na piaszczystym lub lekko mulistym dnie. Dwa najgłębsze jeziora w Parku, jeszcze 40 lat temu zaliczane do typu jezior oligotroficznych czyli Piaseczno (39 m.) i Krasne (33 m.) to obecnie właśnie jeziora mezotroficzne. 

Większość z jezior położonych na terenie Parku to zasobne w składniki odżywcze zbiorniki eutroficzne. Woda w nich jest mało przejrzysta, o barwie zielonkawej z powodu dużej obfitości planktonu. Zawartość tlenu w wodzie jest zmienna. Latem, wskutek częściowego rozkładu materii organicznej następuje znaczne zubożenie wody w tlen, zwłaszcza przy dnie. W jeziorach eutroficznych wyróżnia się zwykle dwie strefy roślinności. W częściach płytszych (zwykle do 1,5 m. głębokości) silnie rozwijają się zbiorowiska szuwarowe. Na większej głębokości (zazwyczaj do 3 m.) występuje roślinność wodna z liśćmi pływającymi na powierzchni wody (grążele, grzybienie). Bujna roślinność produkuje znaczną masę substancji organicznej. Bakterie tlenowe na ogół nie są w stanie zmineralizować jej w całości, stąd część pozostaje nierozłożona w  formie zgromadzonego na dnie mułu. Zbiorniki ulegają spłycaniu co z kolei sprzyja ekspansji szuwarów, które zajmują coraz większe powierzchnie jezior. Tymczasem w strefie przybrzeżnej, na wypłycone zbiorowiska szuwarowe wkraczają zbiorowiska lądowe, zwykle są to turzycowiska. Jeziora eutroficzne, wskutek intensywnego zarastania z czasem zanikają i przekształcają się w torfowiska. Typowym przykładem jezior eutroficznych na obszarze Parku jest grupa jezior uścimowskich.

Jeziora dystroficzne to jeziora w końcowym stadium rozwoju. Na ogół są to małe, płytkie, śródleśne jeziorka otoczone pierścieniem torfowisk. Są ubogie w związki organiczne, słabo natlenione i silnie zakwaszone. Wskutek dużej zawartości humusu woda ma zabarwienie brunatne i jest mało przezroczysta. Z powodu niedoboru tlenu materiał organiczny na dnie rozkłada się słabo i przekształca w ciemnobrunatny osad, podobny do torfu. W procesie zanika jezior dystroficznych biorą udział gł. zespoły torfowiska przejściowego z silnie rozwinięta warstwą mchów, które stopniowo rozrastają się i pokrywają lustro wody zwartym kożuchem, zwanym pło lub lokalnie spleją. Przykładem jezior dystroficznych są: Brzeziczno, Łukietek i Czarne Gościnieckie.

Tekst i zdjęcia: Michał Zieliński