Światowy Dzień Mokradeł

Rokrocznie, 2 lutego, w rocznicę podpisania Konwencji Ramsarskiej (w 1971 r.) obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł. W tym roku hasłem przewodnim tego dnia jest „Działanie na rzecz mokradeł dla ludzi i przyrody” (ang. Wetlands Action for People and Nature). Podkreśla ono znaczenie ochrony terenów podmokłych dla zapewnienia równowagi, zarówno w kontekście życia człowieka, jak i funkcjonowania całego środowiska naturalnego.

Na całym świecie naturalne mokradła zanikają trzy razy szybciej niż lasy. Tylko w ciągu ostatnich 50 lat utraciliśmy ok. 35% powierzchni mokradeł, a od początku XVIII w. – ponad 85%.

W związku z tym, w centrum uwagi tegorocznych obchodów znalazł się pilny apel o wykorzystanie wszelkich dostępnych zasobów, aby ocalić tereny podmokłe przed zniknięciem, a także przywrócić te, które zostały dotychczas utracone i zdegradowane.

Żeby to w pełni zrozumieć, przybliżmy sobie na początku definicję mokradeł. Czym są właściwie mokradła?

Istnieje wiele definicji mokradeł, jednakże w Polsce najbardziej przyjęła się definicja podana przez Okruszkę (1983): „W ujęciu ekologicznym i gleboznawczym pod pojęciem mokradła rozumiemy siedliska uwodnione w takim stopniu, że decyduje to o występowaniu w nich hydrofilnej roślinności oraz akumulacji organicznych utworów glebowych. Mokradła charakteryzują się dodatnim bilansem substancji organicznej”.

Z kolei według definicji zawartej w Konwencji Ramsarskiej i stosowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN), mokradła to „tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m)”.

Dany obszar zostaje uznany za mokradło, w przypadku kiedy spełnia trzy kryteria:

- uwodniony substrat (gleba), zasobny w materię organiczną oraz warunki beztlenowe
- odpowiednie warunki hydrologiczne - widoczne oznaki nadmiaru wody
- organizmy żywe przystosowane morfologicznie i fizjologicznie do warunków abiotycznych

W Polsce mokradła naturalne i przeobrażone zajmują ok. 43,4 tys. km², czyli 14% całego terytorium kraju. W skali globu magazynują 11,47 mln km³ wody oraz stanowią ok. 6% powierzchni lądów. Najwięcej obszarów podmokłych występuje w strefie tundry i tajgi, a także na równinach zalewowych i deltach wielkich rzek.

Dlaczego są tak ważne?

Dawniej, mokradła odgrywały dużą rolę, jako źródło różnych produktów przydatnych człowiekowi w codziennym życiu: pożywienia, opału, paszy dla zwierząt itp. W miarę poznawania procesów zachodzących w mokradłach, coraz większą wagę przywiązuje się do funkcji jakie pełnią w ekosystemie oraz w procesie krążenia wody oraz biogenów.

Choć bagna i mokradła nie kojarzą nam się z niczym przyjemnym, są niezwykle istotne dla całego ekosystemu naszej planety. Pochłaniają dwutlenek węgla, ograniczają skutki powodzi i suszy, chronią wybrzeża przed zalaniem i erozją. Żyjące na bagnach mikroorganizmy zatrzymują związki azotu i fosforu, oczyszczając wodę i zmniejszając eutrofizację. Należy pamiętać, że torfowiska akumulują dwa razy więcej węgla niż wszystkie lasy na świecie, mimo że zajmują kilkukrotnie mniejszą powierzchnię. Ponad to węgiel w torfowiskach jest deponowany przez tysiące lat, a nie jak w przypadku drzew około 100 lat.

Niestety, zanikanie obszarów mokradłowych zachodzi w bardzo szybkim tempie. Spowodowane jest to przede wszystkim osuszaniem tych terenów pod zabudowę miast i dróg. Ze względu na proces osuszania, na torfowiskach doszło do zaburzenia stosunków wodnych i zaniku procesu torfotwórczego. Zmniejszająca się powierzchnia mokradeł oznacza również niedobór wody pitnej i żywności, zwiększenie ryzyka wystąpienia zjawisk ekstremalnych takich jak powodzie oraz susze. Brak mokradeł powoduje też spadek bioróżnorodności, wzrost emisji gazów cieplarnianych i brak naturalnej filtracji wody.

Jak możemy je chronić?

Obszary wodno-błotne wymagają znacznej uwagi człowieka oraz nakładów finansowych, w celu poprawy ich funkcjonowania. Są to tereny bardzo podatne na degradację, dlatego naukowcy apelują o objęcie ich szczególną ochroną oraz monitoringiem biologicznym i hydrologicznym. Dodatkowe zabiegi wspomagające regeneracje ekosystemu: usuwanie zapór na rzekach, odtwarzanie meandrujących koryt i blokowanie odpływu z obszarów torfowych wymagają dużego nakładu pracy, jednak im większa świadomość społeczna, tym większa szansa na uratowanie mokradeł – czego życzymy wszystkim z okazji tego cudownego święta.

Tekst: A. Sulima, T. Szafran