KRATKA NA LATO

Rusałka kratkowiec Araschnia levana to pospolity motyl, którego spotkać możemy jak lata wzdłuż leśnych dróg, na polanach, ugorach, przytorzach oraz na terenach ruderalnych. Tym co je wyróżnia od innych motyli z rodziny rusałkowatych Nymphalidae, a także innych motyli dziennych, jest występowanie dwóch form: wiosennej i letniej, które różnią się wyraźnie ubarwieniem wierzchu skrzydeł.

Dorosły motyl (imago) formy wiosennej (levana) pojawia się pod koniec kwietnia i lata do początku czerwca. Jego skrzydła są ceglastoczerwone z czarnym deseniem. Forma letnia (prorsa) pojawia się pod koniec czerwca, na początku lipca i można ją obserwować do końca sierpnia. Kolor skrzydeł jest już całkiem inny bo czarny z żółtawobiałą przepaską. Czasem można spotkać formę pośrednią łączącą oba typy ubarwienia. Spód skrzydeł jest brązowawo-fioletowy z białożółtą przepaską i siatkowaniem.

Rośliną żywicielską gąsienic rusałki kratkowca jest pokrzywa. Na spodniej stronie liścia samica składa jajka, których układ imituje wygląd kwiatów pokrzywy. Zimuje jako poczwarka.

Dawniej myślano, że są to dwa różne motyle. Karol Linneusz przydzielił je ponadto do rodzaju paziów Papilio. Jednak jeszcze w XIX wieku naukowcy doszli do wniosku, że jest to ten sam gatunek z rodziny rusałkowatych.

Z czego jednak wynika taka różnica czyli dymorfizm sezonowy ? Ma to związek z długością dnia podczas, którego przeobrażają się gąsienice. Wiosną gdy dni robią się dłuższe powstają formy letnie. W lecie dzień powoli staje się krótszy i pojawiające się imago mają formę wiosenną. Bezpośrednio za tą zmienność odpowiada ekdyzon – steroidowy hormon kontrolujący linienie i przepoczwarczenie. Ekdyzon sprawia, że komórki naskórka wydzielają płyn odpowiedzialny za linienie.

Różnice w ubarwieniu rusałki kratkowca mają znaczenie dla przeżycia. Są rodzajem kamuflażu. Wiosną gdy rośliny po zimie są jeszcze uschnięte mają barwy rude, szare. Na nich lubią wtedy siadać kratkowce i wygrzewać się w coraz cieplejszych promieniach słońca. Latem jest już cieplej i motyle szukają wilgoci. Przesiadują wtedy na ziemi i czarny kolor doskonale je maskuje.

Rodzina rusałkowatych Nymphalidae jest dość bogata gatunkowo. Rusałka kratkowiec jest jedynym przedstawicielem rodzaju Araschnia w Polsce, a nawet w Europie. Dlatego jest tak wyjątkowy mimo, że często możemy go spotkać.

Tekst i zdjęcia: Małgorzata Grabek