KOŃCZYMY ROK ŻOŁNY
Inwentaryzacja – ochrona – edukacja
Nowa koncepcja realizacji zadań statutowych
Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych
Ideą realizacji zadań statutowych przez Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych w 2022 roku było łączenie poszczególnych działań w dopełniające się bloki realizowane zespołowo przez zarówno przyrodników jak i edukatorów.
Wybrany gatunek zwierzęcia był na samym początku inwentaryzowany w obrębie danego obszaru chronionego na wyznaczonej uprzednio powierzchni. W przypadku gdy badania były prowadzone już wcześniej znane miejsca występowania podlegały monitoringowi. Uczestnicy badań, którzy nie mieli doświadczenia poznawali metodykę inwentaryzacji w warunkach terenowych, ucząc się rozpoznawać poszczególne gatunki zwierząt po wyglądzie, głosach, pozostawionych śladach, rozpoznawali miejsca występowania, charakterystyczne siedliska a także zwyczaje i zachowania. Wiedzę tą wykorzystywano do realizacji kolejnych bloków.
Wyniki inwentaryzacji dawały cenne informacje, które można było wykorzystać w podejmowaniu skutecznych metod ochrony. Czynności ochronne można było zaplanować po uprzedniej analizie liczebności i rozmieszczenia gatunku, które poszerzały wiedzę na temat jego potrzeb oraz zagrożeń. Dzięki takiej kolejności można było dostosować działania ochronne do aktualnych potrzeb oraz skierować je w konkretne miejsce, co dawało nadzieję na maksymalizację efektów podjętych działań.
Wiedza i doświadczenie zdobyte poprzez realizację bloków inwentaryzacja i ochrona można było skutecznie wykorzystać w celach edukacyjnych. Podczas realizacji tych zadań powstawała również dokumentacja fotograficzna, która była wykorzystywana do sporządzania prezentacji multimedialnych potrzebnych w realizacji prelekcji i warsztatów. Zajęcia takie można zawsze było urozmaicić pokazując materiał zebrany podczas inwentaryzacji lub ochrony oraz opatrzeć opowieściami z terenu. Dzięki temu przekaz podczas edukacji był bardziej osobisty i przedstawiał aktualną wiedzę przyrodniczą co na pewno zapadało na długo w pamięci słuchaczy. W taki sposób poszerzaliśmy wiedzę na temat: sów, żółwi błotnych, żurawi czy bocianów białych.
Dopełnieniem tej koncepcji jest wybór gatunku przewodniego na dany rok kalendarzowy, gdzie oprócz realizacji wcześniej opisanych bloków dodatkowo popularyzujemy go w mediach społecznościowych, prasie, radiu i telewizji. Bardzo ważnym elementem edukacyjnym jest także wydruk plakatów edukacyjnych oraz umieszczanie wizerunku na kalendarzach, materiałach promocyjnych oraz nagrodach w konkurach dla dzieci i młodzieży. W 2022 roku gatunkiem roku Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych została żołna Merops apiaster – najbardziej kolorowy ptak Polski.
Efektem całorocznej pracy na rzecz gatunku roku był monitoring 25 znanych stanowisk lęgowych na terenie Skierbieszowskiego PK i jego otuliny. Ogółem stwierdzono 43 dorosłe osobniki żołny, 18 zajętych nor na 12 stanowiskach. W tej liczbie znajdują się 4 nowe zinwentaryzowane stanowiska, na których stwierdzono łącznie 5 nor. Wyniki monitoringu i inwentaryzacji stanowisk żołny w Skierbieszowskim Parku Krajobrazowym zostały zaprezentowane na II Ogólnopolskiej Konferencji „Inwentaryzacja i monitoring przyrodniczy w parkach krajobrazowych”, która odbyła się jesienią 2022 roku w Województwie Mazowieckim.
Jak już wspomniano wcześniej inwentaryzacja/monitoring jest ściśle związany czynną ochroną. W przypadku żołny polega ona przede wszystkim na zabezpieczeniu jej miejsc lęgowych. Są nimi głównie lessowe skarpy. Zagrożeniem jest tu naturalna sukcesja, na skutek której zarastają one roślinnością zielną, krzewami czy podrostami drzew. Działania ochronne polegają na oczyszczaniu skarp z roślinności. Prowadzone są one w okresie wiosennym, przed przylotem żołn. W roku 2022 pracownicy Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych przeprowadzili działania ochrony czynnej żołny na 4 stanowiskach w Skierbieszowskim Parku Krajobrazowym, w wyniku których oczyszczono ponad 800 m2 skarp lessowych.
W ślad za inwentaryzacją, monitoringiem i czynną ochroną prowadzona była edukacja przyrodnicza zmierzająca do popularyzacji wiedzy o gatunku, jego zagrożeniach i ochronie. Edukacja skierowana była do wszystkich zainteresowanych jednak gros jej uczestników stanowili uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Miała różne formy. Głównie były to prelekcje, wykłady i różnego rodzaju prezentacje w placówkach oświatowych i kulturalnych. Ale też propagowanie wiedzy o żołnie miało miejsce podczas zajęć i rajdów terenowych. Ogółem przeprowadzono 25 różnego rodzaju zajęć edukacyjnych dotyczących żołny o łącznym czasie bez mała 70 godzin. Udział w nich wzięło ponad 700 uczestników od przedszkolaków po osoby dorosłe.
Efekty działań nie były by tak duże bez zaangażowania wielu pracowników Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych oraz wsparcia osób i instytucji, które rozumieją znaczenie przyrody dla województwa lubelskiego. Szczególne podziękowania należą samorządom gmin: Izbica, Skierbieszów, Kraśniczyn i Grabowiec oraz wolontariuszom i fotografom przyrody, którzy dzielili się wiedzą na temat miejsc obserwacji żołny oraz bezpłatnie udostępnili piękne fotografie tego gatunku: Dariusz Jankowski, Ewelina Piskorek i Radosław Masłowski.
W nadchodzącym 2023 roku gatunkiem przewodnim będzie kolejny bardzo ważny dla Lubelszczyzny ptak. Można powiedzieć, że jest on przeciwieństwem poprzedniego: niepozorny, w porównaniu do żołny niemal matowy, zamiast suchych skarp jego siedliskiem są rozległe bagna i moczary a jego liczebność zamiast rosnąć stale maleje. Oficjalne ogłoszeniu gatunku roku 2023 już w styczniu. Zapraszamy do śledzenia naszej strony internetowej.
Tekst: Paweł Łapiński (Dyrektor ZLPK), Krzysztof Wojciechowski (Biuro ZLPK)
