Chomik europejski to rodzimy gatunek, który obecnie jest krytycznie zagrożony wyginięciem, a teren jego występowania w Polsce znacząco się skurczył i się ciągle się zmniejsza. W latach 70. XX wieku chomik europejski obejmował swoim zasięgiem prawie całą centralną i południową część Polski. Weryfikacja historycznego obszaru występowania chomika w Polsce przeprowadzona w latach 2000-2007 pokazała, że w ciągu 30 lat zmniejszył się on do 25%. Gatunek ten zachował się jeszcze na południu i południowym – wschodzie naszego kraju. Stosunkowo liczne stanowiska znajdują się w województwach: lubelskim, podkarpackim, świętokrzyskim i małopolskim. Izolowane populacje żyją również w miastach, np. w Lublinie, Krakowie, Jaworznie, Siemianowicach Śląskich czy na obrzeżach Jawora koło Legnicy. Szacuje się, że chomik europejski wyginie w ciągu najbliższych 10 lat, pomimo tego, że zgodnie z polskim prawem jest pod ścisłą ochroną. Do niedawna niewiele osób zdawało sobie sprawę z występowania chomika europejskiego w naszym kraju. W niektórych miejscach zwalczano go i wciąż zwalcza się jako szkodnika. Chomik znika więc niezauważenie. Być może te, które występują na naszych polach, są ostatnimi w okolicy...
Chomik europejski ma krępe ciało, krótkie łapy i krótki ogon pokryty włoskami. Jego sierść na grzbiecie i głowie jest rudobrunatna, a brzuch jednolicie czarny – co wyróżnia go na tle innych ssaków, u których brzuch jest zazwyczaj jaśniejszy niż grzbiet. Doskonale jest to widoczne kiedy zwierzę staje słupka na tylnych łapach. Kolor sierści wokół pyska i na stopach jest biały. Chomiki mają również wyraźnie zaznaczone małżowiny uszne. Długość ciała chomika europejskiego waha się od 18 - do 28 cm, a długość ogona od 3 do 7 cm. Cechą charakterystyczną są obszerne torby policzkowe, które służą głównie do przenoszenia pokarmu. W obliczu zagrożenia zwierzę nadyma swoje policzki, wówczas wydaje się jeszcze większy by w ten sposób przestraszyć napastnika. Gryzoń ten odznacza się niezwykłą odwagą i walecznością. Zaniepokojony wydaje charakterystyczne odgłosy przypominające skrzeczenie lub szczekanie dlatego przez starszych rolników nazywany był: chomem, skrzeczkiem, reczkiem, ziemnym pieskiem, zimnym pieskiem lub szczekającym szczurem. Znanych jest około 30 regionalnych nazw chomika.
Chomik europejski wywodzi się ze środowisk stepowych. Zmiany zachodzące w użytkowaniu tych terenów pod uprawy spowodowały, że gryzoń doskonale zadomowił się na terenach rolniczych. Preferuje mozaikowy układ wąskich pól poprzedzielanych miedzami. Wybiera pola z uprawą zbóż, buraków cukrowych, koniczyny, lucerny, ziemniaków, grochu ale zamieszkuje również ogródki przydomowe z uprawą warzyw. Miedze służą chomikom za bezpieczne korytarze, wzdłuż których mogą się przemieszczać. Ponadto obfitują w nasiona traw i bezkręgowce, urozmaicające bazę pokarmową, a nory budowane w miedzach są dla niego bezpieczniejszym schronieniem. Zajmowane siedlisko musi zapewniać chomikom bazę pokarmową, schronienie przed zagrożeniem, warunki do hibernacji, wychowania potomstwa itp. Na rozmieszczenie gatunku istotny wpływ ma charakter podłoża glebowego, gdyż typ gleby i rodzaj skały macierzystej pełnią ważną rolę przy budowie gniazd. Chomik rezygnuje z gleb na podłożu żwirowym i piaszczystym, ponieważ są one przepuszczalne, a ich struktura jest zbyt luźna, przez co nory zbudowane w ich obrębie są bardzo nietrwałe. Najchętniej zasiedla gleby nalessowe mające strukturę gruzełkowatą.
Nory chomików należą do najgłębszych i najbardziej skomplikowanych wśród gniazd polnych gryzoni żyjących w Europie, a ich głębokość może dochodzić nawet do 2m. Chomik jest samotnikiem i spędza w nich większą część doby. Można wyróżnić dwa rodzaje nor: stałe – które są miejscem gdzie chomiki mieszkają, śpią, wydają potomstwo i zimują oraz tymczasowe – służące za schronienie podczas przemieszczania się i umożliwiają błyskawiczną ucieczkę w przypadku niebezpieczeństwa. Niektóre nory są używane przez zwierzę kilka lat. Przy wlocie poziomym (ukośnym) znajduje się zawsze widoczny duży kopiec ziemi, a w niedalekiej odległości znajdują się pionowe wloty do korytarzy asekuracyjnych.
Chomiki europejskie są zwierzętami wszystkożernymi. Żywią się różnymi częściami roślin uprawnych i krzewów. Wybierają zboża, rośliny strączkowe i pastewne, warzywa, rośliny okopowe oraz rośliny zielne. Należy zaznaczyć, że chomik zjada owoce, pędy i liście, nie uszkadzając przy tym kory ani korzeni drzew. Swoje menu chomiki urozmaicają pokarmem zwierzęcym, głównie bezkręgowcami i w mniejszym stopniu kręgowcami. Nie pogardzą również ptasim jajem czy owadami. Zbyt uboga dieta pozbawiona takich składników jak tłuszcze , białka, witaminy, minerały obniża kondycję i rozrodczość tych gryzoni. Znalezione na powierzchni ziarna, nasiona, warzywa i owoce chomiki pakują do toreb policzkowych i przenoszą do spichlerza. Przeciętnie jeden osobnik gromadzi nie więcej niż 2-3 kg pokarmu.
W 1999r. Stały Komitet Konwencji Berneńskiej uznał gatunek Cricetus cricetus za„fundamentalny element dziedzictwa przyrodniczego Europy, który wymaga pilnych działań mających na celu jego ochroną przed wyginięciem.” Natomiast załącznik IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory wskazuje, że: „Bezwzględne zabronione jest umyślne zabijanie chomików i celowe działanie na ich szkodę, a także odławianie, przesiedlanie we własnym zakresie czy trzymanie w domowych terrariach!” W Polsce chomik europejski jest objęty ochroną prawną zgodnie z załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, w którym chomik widnieje jako gatunek ściśle chroniony z koniecznością ochrony czynnej !
Chomik europejski jest gatunkiem parasolowym, co oznacza, że chroniąc go, chronimy również szereg innych gatunków zasiedlających to samo siedlisko. Są one także ważnym składnikiem w pokarmie drapieżnych ssaków i ptaków. Jeżeli więc stracimy ten gatunek to gatunki z wyższych poziomów łańcucha troficznego zmniejszą swoją liczebność lub całkowicie znikną, a zubożony ekosystem może całkowicie się załamać.
Do najważniejszych przyczyn zmniejszania populacji i wymierania gatunku należą :
Czasem rola konkretnego gatunku w ekosystemie nie jest wyrazista ani jednoznaczna i trudna do zauważenia gołym okiem. Z badań wynika, że:
Los tego najbarwniejszego ssaka zależy nie tylko od ochrony gatunku środowiska życia ale w szczególności od poziomu świadomości ludzi, a zwłaszcza rolników. Od tego czy ich pola będą schronieniem nie tylko dla chomika ale również dla innych coraz rzadszych gatunków takich jak zając czy kuropatwa. Należy pamiętać, że miejscem kota domowego powinien być dom, a nie pola i las, a na spacer z psem zawsze wychodzić na smyczy. Jeżeli znasz miejsce występowania chomika europejskiego zgłoś nam swoją obserwację.
Więcej o chomiku europejskim dowiesz się podczas naszych spotkań edukacyjnych. Zapraszamy serdecznie do kontaktu.
W związku z planowaną inwentaryzacją chomika europejskiego na terenie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego, zbieramy informacje dotyczące tego gatunku.
Jeżeli wiec spotkałeś chomika europejskiego lub jego nory daj nam znać. Ważna jest każda informacja.
Zadzwoń lub napisz:
Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych Oddział w Zamościu
e-mail: zamosc.zlpk@lubelskie.pl; tel. 84 638 55 06
Tekst. Małgorzata Bielecka (ZLPK Oddział w Zamościu)