Bocian biały – symbolem krajobrazu rolniczego, wszak, co 4 jest Polakiem!

Autor publikacji słusznie stwierdza, że bociany to ptaki z jednej strony znane, z drugiej zaś nie do końca, jednak wierzenie w to, że bocian przynosi szczęście utrwaliło się na dobre. Bocian jest ptakiem, do którego mamy ciepły, uczuciowy stosunek i traktujemy go, jako dobrego sąsiada. Przekonujemy się o tym szczególnie wtedy, gdy w bocianiej rodzinie wydarzy się jakaś tragedia, wywołuje ona natychmiastową reakcje ludzi i chęć niesienia im pomocy, (o czym przekonują się pracownicy parków w swojej codziennej pracy).

W nadchodzącym czasie znów baczniej będziemy spoglądać w stronę boćków, nieubłagalnie nadchodzi czas przygotowań do ich odlotu, który przypada najczęściej na trzecią dekadę sierpnia. Przy odrobinie szczęścia już teraz można spotkać stada kilkudziesięciu osobników, zgromadzonych w jednym miejscu, być może to już bocianie sejmiki. Zachęcamy, by się wybrać na spacer lub przejażdżkę w miejsca ich występowania i popodglądać skrzydlatych sąsiadów, na kolejną taką okazję może przyjdzie czekać aż do wiosny.

Tak o bocianach z Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu pisał Zygmunt Gloger w „Dolinami Rzek” (Warszawa, 1903r.):„Droga do Kostomłotów po płaszczyźnie i nizinach wiodła przez Michałków i Żuki, wsie mieszkańców nadbużnych. Jeszcze nigdy w życiu nie zdarzyło mi się nigdzie napotkać takiego mnóstwa bocianów jak tutaj. Ptaki te nie potrzebują tu drzew dla gniazd swoich, ale na wszystkich strzechach stodółek, chlewków, nawet na nizkim dachu piwniczki domowej na warzywo i nabiał, zakładają po kilka siedlisk obok siebie. Uderzała wszędzie pewna, jakby rodzinna poufałość bocianów z chodzącemi razem po podwórkach gęśmi i cielętami. Opieka, jaką tu wieśniak otaczatradycyjnego przyjaciela strzechy swojej, przypomniała mi twierdzenie Długosza w XV-tym wieku, iż w Polsce bociany przepędzają nieraz zimę w mieszkaniach kmieci.Siedlisko bociana przy domu, zarówno chłopka jak pana, to charakterystyczne znamię naszej słowiańskiej zagrody. Bocian, to prawdziwy przyjaciel domu, powracający corocznie z rozkosznych krain wiecznego lata pod chmurne i chłodne niebo polskie, to symbol przymierza i opieki ludzkiej nad światem przyrody. W pojęciach staropolskich "sprowadzić bociana", czyli założyć mu starą bronę lub koło wozowe pod gniazdo, na strop strzechy, lub na wiąz czy lipę poblizką, to znaczyło sprowadzić szczęście do domu. Lud mniema, że piorun nie uderza w strzechę, na której gnieżdżą się bociany, że grad nie pada na ich gniazdo, że bocian przeczuwa wojnę i rok głodu. Mazur utrzymuje, że Chrystus jakiegoś obmówcę zamienił w bociana i kazał mu za karę świat boży z plugastwa oczyszczać. Bocian polski, jakby odczuwając przyjazne względem niego pojęcia ludzi, garnie się chętnie do strzech wieśniaczych, a lud zowie go rozmaicie:boćkiem, wojtkiem i wojtusiem.Dzieci wiejskie, upatrując bociany pławiące się kręgiem na wyżynach błękitnego nieba, wołają do nich; "Wojtek w koło! Wojtek w koło!".

Poniżej kilka faktów z życia tych ptaków (na podstawie w/w źródeł).

W Polsce gniazduje największa populacja bociana białego. W przeszłości ptak ten nie uchodził za gatunek synantropijny (związanym z siedliskami ludzkimi), gdyż pierwotnie związany był z krajobrazem dolin rzecznych i pasem pojezierzy. Taki stan rzeczy utrzymywał się do końca XIX w. W miarę postępującej degradacji środowiska bocian biały zaczął przesuwać się od dużych rzek na tereny od nich oddalone, jednak w pobliża terenów podmokłych.

Bociany spędzają w naszym kraju ok. pięciu miesięcy a ich przylot na lęgowiska wzbudza wiele emocji wśród ludzi i przypada na przełom drugiej i trzeciej dekady marca. Najczęściej pierwszy przybywa samiec i poszukuje natychmiast zeszłorocznego bocieńca, (którego konstrukcję poprawia i jednocześnie pilnuje, aby nie został zajęty przez innego osobnika) lub miejsca odpowiedniego do zbudowania nowego gniazda. Samica najczęściej przybywa z pewnym opóźnieniem. Często o gniazda toczone są długotrwałe i zajadłe walki, nic dziwnego, gdyż gniazdo jest miejscem dobierania się ptaków w pary na początku okresu lęgowego i łączy je na cały sezon.

Gniazda bocianie zakładane są w największym zagęszczeniu we wsiach Polski północno-wschodniej i wschodniej. Usytuowane są najczęściej na słupach energetycznych, na wysokości 10-20 m, mają kształt kolisty (czasem eliptyczny), przy czym ich rozmiary bywają imponujące: średnica od 90 do 200 cm, wysokość kilkadziesiąt cm (nawet ok. 2m) zaś waga może wynosić kilka ton.

Niektórzy są przekonani, że bociany z roku na rok wracają do tych samych gniazd, jednak badania tego nie potwierdzają. Można jedynie stwierdzić, że przez wiele lat osiedlają się w dobrze znanym terenie a to samo gniazdo mogą zajmować przez kilka sezonów. Rzadkie są także przypadki zajmowania gniazd stale i przez tych samych partnerów. Nie każdy obserwator życia bocianów wie, że w ich gniazdach spotkać można także innych lokatorów, są nimi najczęściej: szpaki, mazurki, wróble, kawki, pliszki, choć nie tylko.

Młode ptaki – w trzecim, czwartym a nawet piątym roku życia dojrzewają dopiero do rodzicielstwa i dopóki nie podejmą się tych obowiązków często w miejscach lęgowych występują stadnie. Dojrzałe ptaki zaś pierwsze swoje jaja składają już pod koniec kwietnia, w maju a po 33-34 dniowej inkubacji wykluwają się młode. Otoczone troskliwą opieką obojga rodziców przez ok. 60 dni uzyskują zdolność lotu i opuszczają gniazdo. Z gniazd młode wylatują najczęściej w ostatniej dekadzie lipca i na początku sierpnia.

Wykarmienie młodych to nie lada wyzwanie, bowiem gdyby jeden młody ptak otrzymywałby jeden rodzaj pokarmu to jego pełne odchowanie wymagałoby dostarczenia 35-39 kg dżdżownic (2 pełne wiadra), lub 18-19 kg gryzoni, ewentualnie 26-28 kg żab. Wysiłek „lęgowy” rodziców przy kilku młodych należy tylko podziwiać. Skład pokarmu bociana jest zróżnicowany, zależny od regionu, pory i jego dostępności. Bociani „chleb powszedni” stanowią dżdżownice, ponadto owady – gł. pasikoniki, chrząszcze, bardzo ważnym składnikiem diety są drobne ssaki – np. nornik czy inne gatunki gryzoni, ponadto pokarm uzupełniający stanowią płazy (żaby trawne i moczarowe), gady i ryby.

Z uwagi na to, że podstawowe żerowiska bocianie to łąki wilgotne i podmokłe, to zabiegi agrotechniczne jak sianokosy, suszenie i zbieranie siana ułatwiają zdobywanie pokarmu, z tego powodu bociany wręcz biegną za maszynami, by złapać poranione lub wypłoszone ofiary. Prace na polach ornych także stwarzają doskonałą okazję, by zdobyć upragniony pokarm na krótkotrwałych, ale bardzo obfitych żerowiskach.

Odlot bocianów przypada na drugą połowę sierpnia. Ta ich jesienna wędrówka trwa około 2 miesięcy a zimowiskiem są różne rejony Afryki, by tam dotrzeć pokonują odległość nawet 10 tyś km. W pierwszej kolejności wyruszają młode bociany, które nie wyprowadzały jeszcze lęgów (dzieje się tak ok. połowy sierpnia), za nimi podążają tegoroczne młode a na końcu migrują dorosłe, które wyprowadziły lęgi. Zbierające się do odlotu ptaki gromadzą się stadnie na żerowiskach – są to tzw. sejmiki bocianie. Może wówczas dochodzić między nimi do utarczek a nawet walk. Sama wędrówka jest dla ptaków ogromnym wysiłkiem i czasem selekcji, bowiem przeżywają najsilniejsi i najbardziej doświadczeni. Wiele osobników ginie z rąk ludzkich, wskutek polowania na nie np. na Bliskim Wschodzie lub już na zimowisku przez afrykańskie plemiona. Niezwykle trudny jest także przelot wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego, jak i nad obszarami pustynnymi.

Jak długo żyją bociany? Źródło podaje, że max wiek bociana to od 23 do 29 lat (choć w niewoli może być dłuższy), jednak za średni wiek należy uznać 8-9 lat. Jak autor stwierdza jest to jak na ptaki, życie stosunkowo długie?

Bociana uważa się za gatunek wskaźnikowy i osłonowy, gdyż stan jego populacji oddaje kondycję środowiska – na terenach, gdzie łąki i pastwiska ulegają przesuszeniu wskutek melioracji lub wzrasta intensyfikacja ich użytkowania, jego liczebność maleje. Podobnie jest w przypadku zaprzestania koszenia lub wypasu łąk, co prowadzi do ich zarastania. Tak, więc główną przyczyną wycofywania się bociana białego jest zmniejszenie bazy pokarmowej.

Bocian biały w Polsce jest objęty ochroną gatunkową, a także Dyrektywą Ptasią, w myśl prawa Unii Europejskiej. O programie jego ochrony można poczytać na stronie Towarzystwa Przyrodniczego, które nazwę przyjęło właśnie od tego gatunku - http://www.bocian.org.pl, serdecznie polecamy!

Tekst: M. Żychowska ZLPK OZ Janów Podlaski.

Zdjęcia: A. Łazeba, M. Żychowska ZLPK OZ Janów Podlaski.