40 lat minęło...

Dziś - 23 marca – mija 40 lat od powołania czterech Parków Krajobrazowych: Chełmskiego, Poleskiego, Sobiborskiego i Strzeleckiego, a także czterech Obszarów Chronionego Krajobrazu: Chełmskiego, Poleskiego, Pawłowskiego oraz Grabowiecko-Strzeleckiego. Wszystkie te obszary zostały utworzone w 1983 roku w ramach koncepcji tzw. Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych...

ZARYS HISTORYCZNY

Do końca lat sześćdziesiątych parki narodowe i rezerwaty przyrody były jedynymi formami prawnej ochrony przyrody w rozumieniu przestrzennym. Niewielkie i izolowane, okazały się niewystarczające dla zapewnienia odpowiedniej równowagi ekologicznej. W związku z tym w 1964 r. na posiedzeniu Państwowej Rady Ochrony Przyrody podjęto uchwałę o wprowadzeniu dwóch nowych form ochrony przyrody: parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu (Wilgat 1988).

Kolejnym krokiem do osiągnięcia możliwie jak największej równowagi przyrodniczej stała się koncepcja Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych (WSOCh), zwanego także Ekologicznym Systemem Obszarów Chronionych (ESOCh), stworzona w latach siedemdziesiątych w warszawskim Instytucie Kształtowania Środowiska (Gacka-Grzesikiewicz 1976, 1978; Gacka-Grzesikiewicz, Różycka 1977a, 1977b; Różycka 1977). Według niej elementami ESOCh są parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, a także obszary chronionego krajobrazu, spełniające często funkcje łącznikowe. W miejscach, w których tworzenie obszarów chronionych nie znajduje przyrodniczego uzasadnienia konieczne jest tworzenie „ciągów ekologicznych” lub „korytarzy ekologicznych”, które mają pełnić funkcje łączników pomiędzy obszarami chronionymi, broniąc je przed izolacją, jaką mogłyby stworzyć inwestycyjne tereny otaczające. W sytuacji wzrastającej antropopresji ciągłość systemu stanowi warunek trwałego jego funkcjonowania (Wilgat 1987).

W myśl tej koncepcji, w oparciu o wcześniejsze prace z lat 1977 - 79 w obrębie ówczesnych granic administracyjnych woj. chełmskiego, warszawski Instytut Kształtowania Środowiska przystąpił do prac projektowych nad utworzeniem pierwszego na Lubelszczyźnie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (Gacka-Grzesikiewicz i inni 1979), praktycznie wykorzystując przesłanki ekologii krajobrazu. Projekt zatwierdzono uchwałą WRN w Chełmie 23 III 1983 r., ustanawiając na obszarze województwa chełmskiego cztery parki krajobrazowe: Poleski, Sobiborski, Chełmski i Strzelecki oraz cztery obszary chronionego krajobrazu: Poleski, Chełmski, Pawłowski i Grabowiecko-Strzelecki. Taki stan rzeczy trwał do 10 IV 1990 r., kiedy to Rada Ministrów wydała rozporządzenie o utworzeniu na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim Poleskiego Parku Narodowego. Poleski Park Narodowy powstał na części Poleskiego Parku Krajobrazowego i również wchodzi w skład ESOCh dawnego woj. chełmskiego. Z biegiem lat przebieg granic i skład elementów wchodzących w Ekologiczny System Obszarów Chronionych ulegał modyfikacjom, tak aby zapewnić przyrodzie możliwie najlepsze warunki funkcjonowania w dobie coraz silniejszej presji człowieka.

WALORY PRZYRODNICZO – KRAJOBRAZOWE

Od wielu lat Polesie było obiektem zainteresowania geografów i botaników lubelskich. Na walory krajobrazowe Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego jako pierwszy zwrócił uwagę Wilgat, który opracował ten teren pod kątem przydatności dla wycieczek geograficznych.

Polesie Zachodnie wchodzi w skład tzw. „Zielonych Płuc Polski”, stanowiąc razem z Pojezierzem Mazurskim i Niziną Północnopodlaską największe we wschodniej Polsce zasoby ekosystemów torfowiskowych i łąkowych, o niezwykle istotnym znaczeniu ekologicznym i naukowym. Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, torfowiska węglanowe koło Chełma, a także dziesiątki innych położonych między nimi kompleksów torfowisk i wilgotnych łąk tworzą gęstą sieć występowania tego typu ekosystemów. „Zielone Płuca Polski” skupiają najcenniejsze krajowe zasoby leśne, wodne i torfowiskowe, oraz znaczne powierzchnie łąk. Polesie Lubelskie stanowi ważne ich uzupełnienie od strony południowej. Jest ono co prawda znacznie uboższe w ekosystemy leśne i jeziorne, ale pod względem torfowisk równie interesujące i z większym niż na Pojezierzu Mazurskim procentowym udziałem łąk.

Biorąc pod uwagę Chełmski, Poleski, Sobiborski i Strzelecki Park Krajobrazowy jako spójny system, mamy tu do czynienia w znacznej mierze z krajobrazem przyrodniczym, funkcjonującym głównie w wyniku działania procesów naturalnych, jedynie w niewielkim stopniu modyfikowanym przez działalność człowieka. Do tej grupy należą m.in. krajobrazy: rzeczne, jeziorne, bagienno-łąkowe czy leśne. Niektóre fragmenty stanowią również krajobrazy przyrodniczo-kulturowe, ukształtowane w wyniku współdziałania procesów naturalnych oraz świadomych i zauważalnych modyfikacji antropogenicznych. Przykładami krajobrazów z tej grupy są krajobrazy wiejskie lub podmiejskie. Na tych terenach obok naturalnych krajobrazów leśnych oraz bagienno-łąkowych, wyodrębnia się krajobraz wiejski (inaczej rolniczy), w którym dominuje mozaikowe rozmieszczenie użytków rolnych tworzących niewielkie pola.

Niewątpliwie sielski krajobraz wzbogacają obiekty świadczące o  wieloetniczności i wielokulturowości obszaru (polskiej, ruskiej, żydowskiej, tatarskiej) a także przykrej historii terenów pogranicza. Występują tutaj liczne obiekty kultury materialnej: zabytkowe kościoły, cerkwie, klasztory, synagogi, zespoły dworskie i pałacowo-parkowe. Znajdziemy liczne miejsca pamięci walk partyzanckich, mogiły, czy też obiekty świadczące o dawnym osadnictwie. Duże znaczenie krajobrazowe ma tutaj również mała architektura sakralna, którą można spotkać w pobliżu dróg, rzek, a także pośród lasu.

Po więcej informacji odnośnie walorów przyrodniczo-krajobrazowych odsyłamy do odpowiednich zakładek na naszej stronie internetowej, poświęconych każdemu z parków krajobrazowych województwa lubelskiego, a także map, przewodników i publikacji przygotowanych przez Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych. W Muzeum Ziemi Chełmskiej do końca marca czeka na Państwa również wystawa fotograficzna "W krainie bagien i moczarów" przedstawiająca piękno przyrody Polesia. Oprócz tego, w ramach obchodów 40-lecia ZLPK Oddział w Chełmie planuje szereg różnych wydarzeń, konkursów i atrakcji, o których będziemy informować na bieżąco. Pierwszy punkt programu opublikujemy już niebawem! Także bądźcie czujni!

Zapraszamy serdecznie do odkrywania poleskiego piękna osobiście, odwiedzając Chełmski, Poleski, Sobiborski i Strzelecki Park Krajobrazowy!

tekst: A. Sulima
zdjęcia: P. Łapiński, K. Wojciechowski, A. Sulima