Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu

Uchwała tworząca: Uchwała Nr XVII/99/86 WRN w Siedlcach z dn. 28.10.1986 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Siedl. Nr 11, poz. 130; zm. Dz. Urz. z 1990 r. Nr 13, poz. 221, Dz. Urz. z 1991 r. Nr 7, poz. 182, Dz. Urz. z 1993 r. Nr 8, poz.166).

Uchwała obowiązująca: Rozporządzenie Nr 48 Wojewody Lubelskiego z dnia 23 lutego 2006 r. w sprawie Radzyńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Położenie administracyjne (powiat/gminy): Powiat łukowski / Łuków (wiejska), Trzebieszów (wiejska)

Rzeźba terenu jest mało urozmaicona, teren jest płaski, a miejscami lekko falisty. Przez teren przepływa Krzna Południowa (na długości ok. 4,7 km) z licznymi strumieniami, której dolina jest dość rozległa z wysokim stanem wód gruntowych. Na terenie omawianego obszaru brak jest stałych zbiorników wodnych.

Klimat wilgotny kontynentalny z łagodnym latem, charakteryzuje się średnią roczną temperaturą powietrza ok. 7 °C, najcieplejszym miesiącem jest lipiec a najzimniejszym luty, opady atmosferyczne kształtują się w ciągu roku na poziomie średniej ok. 500 mm. Przeważają wiatry południowo-zachodnie i zachodnie.

W granicach tego obszaru występują płaty dwóch zbiorowisk leśnych, których stan zachowania pozwala je zaliczyć do rzadkich w skali regionu. Są to grąd typowy i dębniak turzycowy. Charakterystyczną cechą obszaru jest występowanie jodły, natomiast brak jest naturalnych stanowisk buka i modrzewia. Grąd typowy tworzy wiekowy drzewostan dębowo-grabowy, z domieszką innych gatunków liściastych oraz chronionym wawrzynkiem wilczełyko. Dębniak turzycowy zaś to bardzo rzadkie zbiorowisko, przypominające olsowe, ale tworzone przez dąb. Występuje w miejscach, gdzie płaskie obniżenia terenu wypełnia stagnująca woda. Drzewostanom dębowym towarzyszy domieszka brzozy omszonej i brodawkowatej, świerka, rzadziej olszy, osiki i graba. Ma ono słabo zaznaczona strukturę kępkowo-dolinkową, częstymi gatunkami w runie są turzyce. 

Na obszarze stwierdzono występowanie 402 gatunków roślin naczyniowych. Z roślin chronionych są tu m.in. widłak torfowy, goździsty, jałowcowaty, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, kocanki piaskowe.

Faunę terenu najliczniej reprezentowały ptaki, a wśród nich m.in. bocian biały i czarny, jastrząb gołębiarz, kobuz, czajka, kukułka, rudzik, dzięcioł mały, gil, skowronek polny czy jaskółka dymówka. Leśne ostępy są miejscem występowania sarny, łosia, dzika, na otwartej przestrzeni spotkać można lisa, zająca, kuropatwę czy bażanta. Nie brakuje tu także krajowych przedstawicieli płazów i gadów jak np. rzekotka drzewna, żaby, ropuchy, padalce, jaszczurki czy zaskrońce. 

W granicach obszaru znajdują się zatwierdzone rezerwat przyrody "Las Wagramski" i „Kania”.

Las Wagramski – rezerwat florystyczno-leśny, który został utworzony w 1980 r. na powierzchni 5,37 ha lasów leśnictwa Główne, nadleśnictwa Radzyń Podlaski, w Uroczysku Wagram (w gminie Łuków). Głównym celem powołania rezerwatu była ochrona stanowiska jednego z najrzadszych krzewów - wawrzynka główkowego, jako najbardziej wysuniętego na północ, w stosunku do zwartego zasięgu w Europie. Obecnie gatunek ten nie występuje już w rezerwacie. W rezerwacie dominuje powierzchniowo bór mieszany a także subkontynentalny bór świeży, w runie w chwili powoływania rezerwatu były dobrze zachowane stanowiska chronionych gatunków - podkolanu białego, lilii złotogłów oraz orlika pospolitego.
Kania – to leśny rezerwat przyrody, utworzony w 1995 r. na terenie leśnictwa Brzozowica, nadleśnictwa Radzyń Podlaski. Położony jest w odległości 4 km na południe od  miejscowości Trzebieszów. Jego powierzchnia wynosi 28.86 ha, został utworzony dla zachowania wielogatunkowego lasu liściastego, w tym rzadkiego na terenie Polski zbiorowiska dębniaka turzycowego.  Drzewostan stanowi dąb szypułkowy w wieku 160 lat z udziałem brzozy, olszy, osiki i sosny wieku 20 - 35 lat. W skład podszytu wchodzi: leszczyna, czeremcha, grab z pokryciem ok. 80% powierzchni. Warstwę runa stanowi ok. 60 gatunków roślin w tym duży płat zespołu dębniaka Quercus robur-Carexelongata. Występuje także inne zbiorowisko leśne – las lipowo-grabowy (z dębem, grabem i lipą oraz z udziałem chronionego wawrzynka wilczełyko). „Kania" jest rezerwatem biocenoz naturalnych i półnaturalnych lasów mieszanych nizinnych.

W  granicach ROChK na uwagę zasługuje zabytkowa, pomnikowa aleja ok. 100 lip drobnolistnych wzdłuż drogi gminnej Kownatki – Lipniaki oraz pomnik przyrody - dąb szypułkowy leżący na granicy obszaru w Kol. Wagram. Dwa kolejne usytuowane są w jego sąsiedztwie, jednakże już poza opisywanym obszarem.

Do rejestru zabytków województwa lubelskiego wpisany jest kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, w miejscowości Zarzec Łukowski. Kościół został przeniesiony w 1920 r. z Piszczaca do nowo powstałej parafii. Położony w centrum wsi, na środku prostokątnego cmentarza przykościelnego, orientowany. Kościół jest drewniany, wybudowany jest na planie krzyża łacińskiego, konstrukcji słupowo-ryglowej. Stan zachowania jest dostateczny. Obiekt jest jednak zagrożony, ponieważ obok wybudowany został nowy kościół i wyłączenie z użytkowania obiektu zabytkowego, może wpływać na gwałtowne pogarszanie się jego stanu. Szaniawy Poniaty to miejscowość, w której ochroną konserwatorską objęto murowany budynek szkoły z 1924 r., który z czasem stał się siedzibą Agencji Poczty Polskiej. Obok niego w latach 1998-2001 wybudowano nowy budynek dla miejscowej Szkoły Podstawowej im. ks. Biskupa Junoszy Szaniawskiego. Ponadto w ewidencji zabytków widnieją jeszcze chaty wiejskie i przydrożne krzyże we wsi Kownatki, Strzyżew i Zarzecz Łukowski, które pochodzą z początku XX w. i stanowią wartość kulturową tego terenu. W granicach obszaru znajdowały się dwa majątki ziemskie – w Kownatkach (w 1930 r. liczył 203 ha, należał do Karola Czulaka) oraz w Wagramie (w 1930 r. liczył 338 ha i należał do Anny Ostrowskiej). 

W 2016 r. odsłonięto nowy pomnik pamięci w Szaniawach Poniatach. Jego obecność ma uchronić od zapomnienia Akcję Mitropa, która odbyła się na tym terenie 3 października 1946 r. Kilkudziesięcioosobowy oddział pod dowództwem porucznika Tadeusza Marczuka PS. „Kurzawa” w miejscowości Szaniawy Poniaty zatrzymał wojskowo-dyplomatyczny pociąg rosyjski kursujący na trasie Moskwa – Warszawa – Berlin Wschodni. Przez całą akcję nie padł żaden strzał. Polskim żołnierzom udało się rozbroić i pozbawić mundurów ponad 200 żołnierzy Armii Czerwonej, w tym pięciu generałów i kilku wysokich ragą funkcjonariuszy NKWD, jadących na naradę wojskową do Warszawy. Pomnik ma postać koła o średnicy 20 metrów, w jego centralnym punkcie stoi krzyż a wokół niego 20 betonowych płyt z wyciętymi sylwetkami żołnierzy. Projekt pomnika wykonał społecznie Pan Jan Raniszewski. 

Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu jest miejscem godnym polecenia na weekendowy odpoczynek, cechuje go duża atrakcyjność krajobrazowo - przyrodnicza oraz zróżnicowana szata roślinna wraz z bogatą fauną. 

Bibliografia:

• E. Ćwikliński, Z. Głowacki, M. Ciosek, E. Celińska „Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu. Dokumentacja podstawowa części Obszaru w okolicy wsi Kownatki”, Siedlce 1985.