Uchwała tworząca: Uchwała WRN w Chełmie nr XVIII/89/83 z dn. 28.03.1983 r.
Uchwała obowiązująca: UCHWAŁA NR XLIV/645/2018 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO z dnia 8 października 2018 r. w sprawie Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Położenie administracyjne (powiat/gminy): Powiat krasnostawski / Kraśniczyn (wiejska), Krasnystaw (wiejska), Krasnystaw (miejska); Powiat chełmski / Wojsławice (wiejska), Białopole (wiejska), Dubienka (wiejska), Leśniowice (wiejska), Żmudź (wiejska); Powiat zamojski / Skierbieszów (wiejska)
Zachodnią i środkową część obszaru obejmuje bardzo bogato urzeźbiony i niezwykle malowniczy teren Wyniosłości Giełczewskiej i Działów Grabowieckich porozcinany dolinami rzek: Wojsławki i Żółkiewki. Wschodnia część to równinny obszar Obniżenia Dubienki z dolinami rzek Wełnianki oraz Bugu. Urozmaicona rzeźba terenu, o bardzo dużych walorach krajobrazowych charakteryzuje się systemem suchych dolinek i wąwozów wyrzeźbionych w podłożu lessowym. Lasy, zajmują stosunkowo niewielkie powierzchnie tego obszaru, lecz ze względu na fakt, iż porastają najbardziej niedostępne zakątki, wykazują duży stopień naturalności. Niezwykłe urozmaicenie tego niżowego krajobrazu stanowi Bug, najdłuższa w Europie rzeka o nieuregulowanym korycie i bardzo licznych starorzeczach.
Spośród fauny Obszaru, należy wymienić kilka gromad. Ssaki drapieżne, wśród których króluje wilk a obok niego lis, kuna leśna i domowa, borsuk, łasica, gronostaj. Świat nietoperzy. Reprezentują go gatunki liczne i średnio liczne takie jak nietoperze: borowiec wielki, nocek rudy, nocek duży, karlik większy, oraz dość rzadki borowiaczek czy nocek Natterera. Do pospolitych gatunków ssaków należy: jeleń szlachetny, łoś, sarna, ale też dzik, czy ostatnio coraz liczniejszy zając szarak. Gryzonie reprezentują: mysz badylarka, nornica, mysz polna koszatka, wiewiórka, karczownik, coraz rzadszy piżmak, szczur zwyczajny oraz jego znacznie rzadszy krewniak szczur śniady. Występuje tu też nasz największy gryzoń bóbr europejski.
Znacznie ciekawszy jest świat ptaków. Zasiedlają one niemal każdy zakątek Obszaru. W lasach bukowych pojawia się jeden z największych przedstawicieli puszczyków – puszczyk uralski. Zaraz obok niego spotykamy najpospolitszą sowę polskich lasów, puszczyka zwyczajnego. Obserwuje się tu również płomykówkę, uszatkę zwyczajną, oraz charakterystyczną i ciekawską pójdźkę. Duże ptaki oprócz bocianów: czarnego i białego to orlik krzykliwy charakterystyczny dla lasów strzeleckich i doliny wełnianki oraz myszołów, jastrząb, krogulec, trzmielojad a także trudne do obserwacji kobuz i kobczyk. Pola i łąki zamieszkują: błotniaki stawowy i łąkowy, derkacz, czajka, krwawodziób, kszyk, dubelt, natomiast szuwary i tereny podmokłe: czaple: siwa i biała oraz bardzo rzadki bąk. Mniejsze gatunki to drozdowate – pojawiają się liczne w środowiskach związanych z zadrzewieniami. Należą do nich: śpiewak, kos, paszkot, kwiczoł podróżniczek, ale również słowiki: szary i rdzawy. Występują także: wilga, gołębie: siniak, grzywacz turkawka i sierpówka, kuraki do których zaliczamy: bażanta, kuroparwe i przepiórkę. Nieliczne środowiska wodne reprezentują: krzyżówka, cyranka, czernica, głowienka, łabędź niemy, nurogęś, perkozy: dwuczuby, perkozek, rdzawoszyi. Na przelotach obserwujemy wielotysięczne stada gęsi i żurawi. Niezmiennie od kilku lat przodujący w klasie liczebności pozostaje zięba. Wysokie skarby brzegów rzeki Bug są doskonałym miejscem do zakładania gniazd przez jaskółki brzegówki i zimorodki. Środowiska wiejskie zamieszkują dymówki, rzadziej oknówki tuż obok szpaków, dudków, dzięciołów czy wróbli i mazurków. W zabudowie miejskiej liderem pozostaje jerzyk, którego populacja zmalała w wyniku prowadzonych termomodernizacji budynków mieszkalnych.
Podstawowymi zbiorowiskami siedliskowymi są siedliska leśne, agrocenozy, użytki zielone i znacznie mniejsze siedliska zaroślowe i antropogeniczne. Lasy zajmują około 30% powierzchni Obszaru. Można tu spotkać różne typy siedliskowe lasów. Od borów świeżych, grądów, po brzeziny, olsy i niewielkie powierzchniowo łęgi. W lasach suchych – grądach i borach świeżych można spotkać przylaszczki, zawilce gajowe, miodunki, groszek leśny, kilka gatunków fiołków. W niektórych miejscach występują rzadkie gatunki roślin jak np. żywiec gruczołowaty, śnieżyczka przebiśnieg czy cebulica dwulistna. Wczesną wiosną można natknąć się na bardzo rzadkiego wawrzynka wilczełyko. A nieco później spotkać dość rzadkie storczyki: podkolan biały, podkolan zielonawy czy bezchlorofilowy - zaraza żółta. Latem w cienistych grądach kwitnie lilia złotogłów oraz parzydło leśne.
Sporadycznie na niedostępnych urwiskach wykształciły się siedliska muraw nakredowych, gdzie można spotkać rzadkie gatunki jak: storczyk kukawka, zawilec wielkokwiatowy czy ostatnio odkryty storczyk purpurowy.
Najcenniejszymi ze zbiorowisk łąkowych są torfowiska i łąki zmienno-wilgotne, których ostatnio ubywa w krajobrazie. Siedliska łąkowe Obszaru obfitują w różne gatunki traw, turzyc od pospolitych brzegowej, sztywnej prosowatej po bardzo rzadką turzycę Duvalla rosnąca na przesuszonych torfowiskach. Na łąkach wilgotnych i zmiennowilgotnych coraz częściej spotykamy rośliny żywicielskie rzadkich motyli – modraszków: czarcikęs łąkowy, czarcikęsik kluka, goryczkę wąskolistną czy rdest wężownik. Występuje tu również starodub łąkowy, storczyk kukawka i obuwik pospolity.
Pomniki przyrody 5 dębów szypułkowych w Busieńcu (obecnie pozostały jedynie 2 drzewa), zbiorowisko roślinności kserotermicznej „Wisienka Stepowa” i Kamieniołom w Teresinie, źródło bijące w Buśnie, źródło wysiąkowe w Majdanie Starym k. Wojsławic oraz czereśnia ptasia w okolicach Czarnołoz.
Obszary Natura 2000
Obszar położony jest w rejonie Działów Grabowieckich i składa się z sześciu fragmentów. Jest częścią korytarza ekologicznego (Działy Grabowieckie KW- 1B0, istotnego dla migracji zwierząt między obszarami oraz zachowania spójności siedlisk przyrodniczych. Obszar obejmuje las grądowy (grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny) z udziałem gatunków rzadkich i chronionych. Występują tu także płaty świetlistej dąbrowy. Obiekt położony jest na północ od wsi Kolonia Putnowice (gm. Wojsławice, powiat chełmski). Na omawianym terenie występuje duża populacja obuwika pospolitego rosnącego w wołyńskiej odmianie grądu subkontynentalnego z dużym udziałem cennych gatunków wapniolubnych w runie.
Położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie Grabowiecko- Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszar obejmuje fragment doliny rzeki Wieprz, od wsi Tarzymiechy do miasta Krasnystaw. Koryto rzeki zachowało tu swój naturalny, silnie meandrujący charakter. Towarzyszą mu starorzecza i zastoiska. W dnie doliny dominują ekstensywnie użytkowane łąki. Na podłożu lessowym, wykształciły się murawy kserotermiczne. Obszar obejmuje fragment naturalnej doliny Wieprza, ważny dla zachowania siedlisk podmokłych i okresowo podtapianych łąk (zidentyfikowano 5 takich rodzajów siedlisk), oraz gatunków bezkręgowców. Miejsce występowania zagrożonych w Polsce gatunków roślin naczyniowych, m. in. jedyne w Polsce stanowisko przetacznika zwodnego - rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Obszar o dużych walorach krajobrazowych. Jest to korytarz ekologiczny rangi krajowej.
Na terenie Obszaru do dzisiaj pozostają zachowane ślady bogatej przeszłości. Najciekawsze pod względem historycznym miejsca to: „ Grobisko” - murowany grobowiec o kształcie piramidy wzniesiony w I poł. XVII w. w Krynicy wraz z mauzoleum arianina Pawła Orzechowskiego – jest to pomnik przyrody nieożywionej. Interesujące są też ruiny zamku wzniesionego w końcu XVI w. z pozostałościami fortyfikacji, ruin murów i fos z XV/XVI w. oraz dworu i parku w Krupem. Zamek wyniesiony został pod koniec XVI w. i składa się z zamku właściwego i podzamcza. Od XVIII w. jest w ruinie; częściowo odbudowany. Jest to cenny przykład architektury warownej, będącej jednocześnie przykładem ośrodka innowierczego- Arian. W Krupem znajduje się też dwór Rejów wzniesiony w XVIII przez Jana Michała Reja, oraz kościół parafialny z 1900 r. z XVIII i XIX wiecznym wyposażeniem wnętrz. Na uwagę zasługują również: dwór drewniany z II poł. XIX w. w otoczeniu pozostałości parku w Białce i wiatrak „Koźlak ” w Tuligłowach z II połowy XIX w. W Wojsławicach obiektami godnymi uwagi są: barokowy kościół parafialny z XVII w. z późnobarokowym wystrojem z XVIII/ XIX wieku, osiemnastowieczna cerkiew parafialna grekokatolicka obecnie we władaniu kościoła prawosławnego i synagoga zbudowana około 1894 r. Ciekawostkę stanowi zespół pięciu kapliczek położonych przy wszystkich drogach wjazdowych do Wojsławic poświęconych św. Barbarze, św. Janowi Nepomucenowi, św. Florianowi. Św. Michałowi Archaniołowi oraz św. Tekli. W pobliskich Leśniowicach i okolicy można zwiedzić; dworek Rodzinny Rzewuskich w Sielcu, park podworski, basztę obronną, kapliczkę ekumeniczna św. Anny, kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, młyn, grobowiec rodziny Rzewuskich w Kumowie, grodzisko Maczuły w Horodysku, park podworski z aleją kasztanową w Dębinie, gorzelnię, budynek bożnicy, oficyna pałacu, cmentarzysko średniowieczne z XII-XIV w., ruiny zamku. W Kurmanowie kaplica dworska z 1790 r. Dawna cerkiew greckokatolicka (zbudowana jako kaplica dworska). W 1875 r. zamieniona na cerkiew prawosławną a w 1925 r. przebudowana na szkołę (m.in. zburzono kopułę). W Krasnymstawie obiektami zabytkowymi są: barokowy kościół parafialny z wyposażeniem z XVII – XIX w., stary, gotycki kościół i XVII wieczny klasztor augustynianów, gmach kolegium jezuitów-obecnie siedziba Muzeum Regionalnego oraz pałac biskupi z I poł. XVIII w., pałacyk biskupi z I połowy XVIII w., dom sejmikowy.
Wśród lasów i niezwykle malowniczych krajobrazów mieści się znane w Polsce Stado Ogierów „Białka”, gdzie obok hodowli koni czystej krwi arabskiej prowadzi się działalność rekreacyjno-sportową popularyzującą jeździectwo. Od 1989 roku organizowane są Wiosenne Młodzieżowe Championaty Koni Czystej Krwi Arabskiej . Dużą wagę przywiązuje się do funkcji rekreacyjnej i rehabilitacyjnej. Organizowane są tzw. „wczasy w siodle ”, imprezy weekendowe, można też korzystać z jazdy konnej a także z krytej ujeżdżalni.
Przez Obszar częściowo przebiegają trasy szlaków turystycznych:
Szlak „Nadbużański” – czerwony – fragment Uchańka (kopiec Kościuszki na miejscu bitwy z 1792 roku) - Dubienka (kościół neobarokowy z 1865 roku i cerkiew z 1909 roku) - Starosiele (ośrodek wypoczynkowy) - Skryhiczyn (pomniki przyrody: 2 klony zwyczajne i jesion wyniosły) - Zagórnik (jedna z największych w kraju pasiek, wschodni skraj Lasów Strzeleckich) - Matcze - Bereźnica - Horodło (grodzisko „Wały Jagiellońskie”, zwane również Zamczyskiem z pozostałościami zamku, kościół i klasztor dominikanów z XVIII wieku, dawna drewniana cerkiew z 1932 roku, drewniany kościół polskokatolicki z 1933 roku, 4 pomnikowe jesiony wyniosłe),
Szlak „Tadeusza Kościuszki” – niebieski – fragment Uchańka (kopiec Kościuszki na miejscu bitwy z 1792 roku) - Dubienka (kościół neobarokowy z 1865 roku i cerkiew z 1909 roku) - Starosiele (ośrodek wypoczynkowy) - Janostrów (pozostałości parku dworskiego, skraj rezerwatu faunistycznego „Siedliszcze”) - Maziarnia Strzelecka (pałac myśliwski Zamoyskich z 1903 roku) - Kolonia Raciborowice - Raciborowice - Kurmanów – (dawna cerkiew klasycystyczna z 1790 roku).
Szlak zielony Pagórów Chełmskich – z Chełma do Wojsławic.
Szlak Ariański – oznakowany kolorem żółtym, biegnący od Skierbieszowa do Rejowca Fabrycznego. Poprowadzony jest przez Działy Grabowieckie i Pagóry Chełmskie. Przebiega przez miejsca związane z życiem i działalnością Pawła Orzechowskiego.