Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu

Uchwała tworząca: Rozporządzenie Nr 48 Wojewody Zamojskiego z dnia 17.09.1996 r. w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu pod nazwą “Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu” (Dz. Urz. Woj. Zam. Nr 29, poz. 170).

Uchwała obowiązująca: Rozporządzenie Nr 46 Wojewody Lubelskiego z dnia 22 lutego 2006 r. w sprawie Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Położenie administracyjne (powiat/gminy): Powiat hrubieszowski / Dołhobyczów (wiejska), Mircze (wiejska)

POŁOŻENIE

Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, utworzony w 1996 r., obejmuje tereny leżące w dolinie Bugu w obrębie gmin: Dołhobyczów i Mircze. Zgodnie z podziałem geomorfologicznym Polski wg Kondrackiego znajduje się w makroregionie Wyżyny Wołyńskiej, obejmując swym zasięgiem północną część Grzędy Sokalskiej oraz południowe fragmenty Kotliny Hrubieszowskiej. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 7 tys. 307 ha. Od północy obszar ten sąsiaduje z Nadbużańskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, natomiast wschodnią granicę stanowi granica państwa. 
Malownicze meandry Bugu tworzą niepowtarzalny, urokliwy klimat wschodniej części tych terenów. W odróżnieniu od Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu – omawiana forma ochrony przyrody charakteryzuje się wysokim współczynnikiem lesistości. Zapewne właśnie to powoduje, że na tych terenach spotyka się znaczną liczbę łosi. Za wysoką należy również uznać liczbę gniazdujących tutaj bocianów białych. 

RZEŹBA TERENU

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech krajobrazowych tego regionu jest kontrast pomiędzy wysoczyznami, silnie porozcinanymi przez głębokie parowy, sięgające niekiedy podłoża kredowego z szerokimi, płaskodennymi dolinami rzek. Na dużych obszarach materiał ze zwietrzałych wapieni, piaski rzeczne i pyły eoliczne zostały wzajemnie wymieszane, tworząc bogactwo gleb, wśród których największy udział mają: gleby brunatne, czarne ziemie, czarnoziemy, rędziny i bielice. Na niewielkich powierzchniach spotkać można mady oraz gleby piaszczyste. Różnice wysokości bezwzględnych dochodzą na tym terenie do 40 m; najniższe tereny znajdują się w dolinie Bugu w okolicach miejscowości Prehoryłe (182,9 m n.p.m.), a najwyższe w pobliżu Zaręki i Dołhobyczowa (ok. 220 m n.p.m.). 

WODY

Wschodnia część obszaru leży w zlewni rzeki Bug. Źródła tej rzeki, mającej 722 km długości, znajdują się poza granicami Polski, w Gołogórach, u stóp krawędzi Podola. Bug jest rzeką o śnieżno – deszczowym ustroju zasilania, z wyraźnym wezbraniem roztopowym w kwietniu, przy czym najniższe przepływy notuje we wrześniu. Koryto Bugu na odcinku przepływającym przez Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu  silnie meandruje i często tworzy odcięte starorzecza, których największa koncentracja znajduje się w okolicach miejscowości: Gołębie, Prehoryłe i Kryłów. Zachodnia część omawianego obszaru odwadniana jest przez rzekę Bukowa, do której wpadają liczne, niewielkie cieki wodne. Bukowa jest dopływem Bugu i zaliczana jest do najczystszych rzek Zamojszczyzny. 

KLIMAT

W Dołhobyczowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu notuje się przewagę mas powietrza polarnomorskiego i polarno-kontynentalnego  oraz zaznaczającej się tutaj, w wyższym stopniu niż w zachodniej części kraju, cechy kontynentalizmu. Średnie roczne sumy opadów wynoszą tutaj ok. 600 mm. Największe notuje się w lipcu i sierpniu (ok. 80 mm). Pokrywa śnieżna zalega średnio około 85 dni. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 19,6⁰C a najzimniejszym styczeń i luty ze średnią wieloletnią od -2,30⁰C do -2,60⁰C. Temperatury minimalne notuje się tutaj w lutym i mogą one przekraczać -30⁰C. Dominującym kierunkiem wiatru na omawianym terenie, w miesiącach od stycznia do października, jest kierunek zachodni, w pozostałych miesiącach przeważają wiatry z kierunku wschodniego. Najmniejsze zachmurzenie obserwowano w miesiącach sierpniu i wrześniu, natomiast grudzień jest zazwyczaj najbardziej pochmurnym miesiącem w roku (średnie zachmurzenie ok. 80%). 

SZATA ROŚLINNA

W obrębie Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu obserwuje się występowanie zarówno ekosystemów leśnych jak i zaroślowych, łąkowych i wodnych. Zdecydowana większość tych okolic, poza terenami użytkowanymi rolniczo, zachowała swój naturalny charakter, będąc miejscem występowania ciekawych i unikalnych gatunków roślin i zwierząt. 
Wśród lasów wchodzących w skład  Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu przeważają typy: lasu świeżego i wilgotnego, lasy mieszane oraz ols jesionowy. Gatunki drzewiaste reprezentowane są przez dąb szypułkowy, buk, sosnę, świerk, jesion wyniosły i grab. W dużych kompleksach leśnych, między innymi z przewagą dębów na uwagę zasługują takie rośliny jak: obuwik pospolity, gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, miodownik melisowaty, wawrzynek wilczełyko i zawilec wielkokwiatowy. Chroniony obuwik pospolity, najpiękniejszy z rodzimych gatunków storczyków, wbrew swojej nazwie nie jest gatunkiem często spotykanym. Kwiat ten aby wydać nasiona, które kiełkują nawet do 15 lat, musi wejść w symbiozę ze specyficznym gatunkiem żyjącego w glebie grzyba, bardzo czułego na zmiany siedliskowe. Niektóre storczyki są tak ściśle związane z symbiotycznym grzybem, że nie potrzebują liści ani zielonego barwnika – chlorofilu potrzebnego do fotosyntezy. Takim storczykiem jest brązowo ubarwiony gnieźnik leśny. 
Większość terenu wokół cieków wodnych porastają zbiorowiska zaroślowe, z panującą wierzbą wiciową i trójpręcikową. Spotykane pozostałości łęgu topolowo-wierzbowego są fragmentami większych kompleksów tego zbiorowiska, które zostały przetrzebione, a w ich miejsce powstały pastwiska i inne użytki zielone z resztkami zbiorowisk wiklinowych i szuwarowych. 
Zbiorowiska szuwarów trawiastych i okazałych bylin dwuliściennych występują w strefie przybrzeżnej zbiorników wodnych i rowów melioracyjnych. Półnaturalne i darniowe zbiorowiska łąkowe oraz pastwiskowe bywają często przekształcone wskutek melioracji. Obejmują one wysoko produktywne łąki, które dzięki obfitemu udziałowi barwnie kwitnących roślin, należą do najbardziej dekoratywnych składników krajobrazu. Do najczęściej spotykanych gatunków roślin należą tutaj: wiechlina łąkowa, kupkówka pospolita, koniczyna biała i łąkowa, kostrzewa łąkowa, wyczyniec łąkowy, groszek żółty, wyka, jaskier ostry, szczaw zwyczajny, brodawnik jesienny i krwawnik pospolity. 

FAUNA 

Charakterystyczną grupą Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu są ptaki drapieżne. Znaczna lesistość i odpowiedni biotop sprawiają, iż wiele z nich znajduje tu odpowiednie warunki rozrodu. Stosunkowo często widywany jest tutaj orlik krzykliwy. Z innych rzadszych ptaków należy wymienić bociana czarnego, dzięcioła zielonego, muchołówkę biało szyją czy jar zębatkę. 
Zwarte kompleksy leśne oraz bogaty podszyt z wierzbą, kruszyną i jarzębiną stanowią optymalne warunki do występowania łosia. Z gatunków łownych stwierdzono tu: jelenia szlachetnego, sarnę, dzika, lisa, jenota, zająca, borsuka. Sporadycznie pojawiają się na tym obszarze wilki przychodzące z Ukrainy. 

HISTORIA I KULTURA

Bogata przeszłość tych terenów, pozostawiła po sobie liczne ślady w postaci osad, z bujną i ciekawą historią. 

Kryłów – osada, dawniej miasto, od XV w. w ramach enklawy Ziemi Chełmskiej na terenie Księstwa Bełskiego. W XVI w. stanowił własność Ostrorogów. Z tego okresu pochodzą ruiny zamku na wyspie w rozwidleniu Bugu. Zamek został zbudowany w ostatnim ćwierćwieczu XVI lub na początku XVII wieku, przez podczaszego koronnego, kasztelana i wojewodę poznańskiego Jana Ostroroga. W czasie najazdu szwedzkiego zamek został zniszczony. W połowie XVII w. Kryłów przeszedł na własność Radziejowskich, a następnie Prażmowskich, Jeżewskich, Chrzanowskich i Horodyskich. Od II połowy XVI w. znajdował się tu silny ośrodek kalwiński. Około 1757 – 1808 r. istniał tu klasztor i kościół reformatorów. Ośrodkiem tej nadbużańskiej osady był czworoboczny rynek. Obecnie dawne założenia miejskie są mocno zniekształcone. Na północ od dawnego rynku znajduje się kościół parafialny z roku 1860, wzniesiony z fundacji Anieli z Rzewuskich Chrzanowskiej, natomiast na południe od osady można zobaczyć pozostałości założenia pałacowo – parkowego oraz cmentarz po nieistniejącej cerkwi greckokatolickiej z 1771 roku.

Dołhobyczów – wieś z siedzibą gminy , jej historia sięga końca XVIII i początku XIX wieku. Znajduje się tu neogotycki kościół murowany p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Wzniesiony w latach 1911 – 1914 przez architekta Zenona Konowicza. W kościele zobaczyć możemy tabernakulum barokowe z XVIII w., monstrancję z pierwszej połowy XIX w. i kielich barokowy z XVII – XVIII w. z pucą imienną K.M. (prawdopodobnie Mikołaj Kikiewicz – złotnik lubelski działający w latach 1706 – 1710). Przy drodze do Uśmierza zlokalizowana jest pochodząca z początku XX wieku murowana cerkiew.

Kadłubiska – niewielka wieś położona przy drodze Hrubieszów – Dołhobyczów z pozostałością ruin dawnych czworaków z pierwszej połowy XIX wieku. 
Na terenie Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu znajdują się cztery parki podworskie: w Dołhobyczowie, Gołębiu oraz pozostałości w Kryłowie i Kadłubiskach.

Park w Dołhobyczowie – park z połowy XIX w., z pałacem z 1837 r., projektu A. Coraziego i E. Becka. Centralnym obiektem tego zespołu, wraz ze stawami, jest pałac. W ostatnich latach odrestaurowany, posiada symetryczne oficyny usytuowane na dziedzińcu głównym. Powierzchnia zespołu pałacowego łącznie ze stawami wynosi ok. 10 ha. Znajdują się tu również ruiny pawilonu gospodarczego, pełniącego funkcje stajni i wozowni, stare spichlerze oraz odrestaurowany budynek zarządców ki. Układ kompozycyjny romantycznego parku został zatarty przez niewłaściwe i odbiegające od ogólnego założenia młode nasadzenia drzew. Uwidacznia się jednak jego krajobrazowy charakter. W części zachodniej zachowały się stare aleje lipowe. Niektóre z pośród rosnących tu drzew zostały uznane jako pomniki przyrody.

Park w Gołębiu – zajmuje powierzchnię 3 ha. Zlokalizowany jest na wierzchowinie doliny Bugu. Głównym obiektem jest jednopiętrowy dworek. Pałac zbudowano w 1902 roku, wg projektu W. Marconiego. Znajdują się tu ślady założeń kompozycyjnych w postaci alei grabowej, kasztanowej oraz niewielkiego stawu o powierzchni około 1500 m2. W parku rośnie około 150 drzew należących do 22 gatunków.

Park w Kadłubiskach – XIX-wieczny park zajmuje powierzchnię 2 ha. Dawniej był tu pałac Świeżawskich. Obecnie zachowała się aleja spacerowa obiegająca czworokątną kwaterę, gdzie niegdyś znajdował się parter ogrodowy. Na obrzeżach parku znajdują się pozostałości stawów. Drzewostan to około 100 drzew z 16 gatunków, skupionych w szczątkowych alejach.

Park w Kryłowie – w tej miejscowości znajdują się pozostałości dwóch parków:

• XIX-wieczny park podworski dawnego zespołu pałacowego zajmuje powierzchnię około 5 ha. Obecnie pozostały tylko dwa fragmenty bramy wjazdowej wraz z prowadzącą do niej częścią alei kasztanowej. Park liczy około 160 drzew, reprezentujących 17 gatunków.
• Pozostałość ogrodu przyklasztornego reformatorów. Drzewostan skupiony jest przy pozostałości murowanego parkanu z 1763 r., otaczającego miejsce po klasztorze. Część drzew rośnie przy ruinach dawnego klasztoru i w pobliżu pól uprawnych. 

FORMY OCHRONY PRZYRODY

W obrębie granic Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu znajdują się cztery obszary Natura 2000, w tym: jeden "ptasi" - „Dolina Środkowego Bugu” (PLB060003) oraz trzy "siedliskowe" - „Lasy Dołhobyczowskie” (PLH060103), składający się z trzech fragmentów kompleksów leśnych, „Lasy Mirczańskie”  (PLH060104) oraz „Zachodniowołyńska Dolina Bugu” (PLH060035).
Na terenie Dołhobyczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu znajdują się trzy pomniki przyrody, zlokalizowane  w parku podworskim w Dołhobyczowie: modrzew polski, buk pospolity, jesion wyniosły. Wymienione pomniki stanowią tylko niewielką część z okazałych drzew, jakie znajdują się na terenie DOCK i zasługują na objęcie ochroną pomnikową. Z rzadkich gatunków drzew można wymienić m.in. wiąż syberyjski.

ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

Ścieżka edukacyjna „Kraina Suma”
Długość: 5 km
Lokalizacja: Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Gmina Mircze
Właściciel: Gmina Mircze
Ogólna charakterystyka ścieżki: Idąc Krainą Suma przejdziemy m.in. przez kładkę z desek wiszącą na stalowych linach, o długości ok. 40 m., zobaczymy suma z kamienia, figury zwierząt występujących na wyspie, stanowisko bobra europejskiego, bociana białego, cmentarz unicki z najstarszym na Lubelszczyźnie nagrobkiem pochodzącym z 1788 roku.

Ścieżka edukacyjna „Pohrebiska”
Długość: 10 km
Lokalizacja: Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Gmina Mircze
Właściciel: Gmina Mircze
Ogólna charakterystyka ścieżki: Ścieżka początek ma na zamku w Kryłowie. Swoją trasą obejmuje m.in. drewniany most na rzece Bug, targowicę – nieistniejącą dzielnicę żydowską oraz stanowisko żółwia błotnego.

Ścieżka edukacyjna „Zapomniane Sanktuarium”
Długość: 3 km
Lokalizacja: Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Gmina Mircze
Właściciel: Gmina Mircze
Ogólna charakterystyka ścieżki: Ścieżka obejmuje swym zasięgiem dawny klasztor reformatów, bramę pałacową w Kryłowie oraz kapliczkę św. Mikołaja z wilkiem nad cudownym źródełkiem,  stanowisko orlika krzykliwego, kuropatwy, przepiórki, sarny i dzika.